फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

विज्ञान नपढेका वैज्ञानिक

(GMT+08:00) 2018-05-22 15:10:51

उनले स्नातक तहसम्म विज्ञान विषय पढेकै थिएनन्। मानविकी संकायमा अंग्रेजी मुख्य विषय लिएर जसोतसो स्नातक गरेका उनी मध्यमस्तरका विद्यार्थी थिए। इख नभएको मान्छे र विष नभएको सर्पको काम छैन भन्ने उखानलाई उनले चरितार्थ बनाएका छन्। उनी अर्थात् दाङका डा प्रकाश अधिकारी यतिबेला चीनको बेइजिङमा वरिष्ठ वैज्ञानिकका रुपमा कार्यरत छन्।

दाङबाट स्नातक गर्न काठमाडौ" आएका प्रकाश अधिरकारीले पढाइसँगै गोठाटारको एक निजी विद्यालयमा तीन महिना शिक्षण कार्य पनि गरेका थिए। स्कुलले तलव नदिएपछि त्यो काम छोडेर त्रिपुरेश्वरमा कम्युनिकेसन खोलेर केही वर्ष चलाए। त्यसपछि उनले इन्टरनेट सेवा प्रदायक कम्पनी इनेटमा बजार प्रतिनिधिका रुपमा पच्चीस सय रुपैयाँ तलव लिएर काम गर्न थाले। उनले इनेटमा पाँच वर्ष काम गरे। छोड्ने बेलामा उनी एउटा शाखाको मेनेजर भइसकेका थिए र तलव पनि वृद्धि हुँदै गएर ६ हजार रुपैयाँ पुगेको थियो। आजभन्दा १४ वर्ष अगाडि त्यतिको तलव पाउनु पनि ठूलै अवसर भएको उनी सुनाउँछन्। इनेटमा काम गर्दा गर्दै उनले स्नातक तहको ब्याक लागेको विषय पनि पास गरे।

त्यही समयमा कोरियामा पिएचडी गर्दै गरेका नारायण भट्टराईले उनलाई एक वर्षका लागि कोरियन भाषा पढ्न सुझाव दिए। कोरिया जाने र नेपाल फर्कने टिकट सहित बस्न दिएर हरेक महिना २५० डलर छात्रवृत्त दिइने सो कार्यक्रममा प्रकाशले पनि आवेदन दिए। उनले हिसाब गरे 'आखिर एक वर्ष कोरिया बसेर फर्कदा नेपालमा कमाउने भन्दा त छात्रवृत्तिबाट बढी पैसा जोगिने रहेछ।'

उनी सन् २००४ मा एक वर्षका लागि कोरियन भाषा पढ्न काठमाडौँबाट दक्षिण कोरिया हानिए। दक्षिण कोरिया प्रस्थान नै प्रकाश अधिकारीको जिन्दगीमा नयाँ टर्निङ प्वइन्ट बन्यो। कोरिया पुगेर भाषा पढ्न थालेको ६ महिनापछि उनले विश्वविद्यालयमा भर्ना भएर स्नातकोत्तर गर्ने सोच बनाए। कोरियामा विज्ञान बाहेकका विषयमा छात्रवृत्ति नदिने थाहा पाएपछि उनी काम गर्दै पढ्ने मुडमा पुगे। एक दिन काम गर्न रेष्टुरेन्टमा गए पनि। त्यहाँ भाँडा माज्दा उनी एकैदिनमा काबु भए। कोरियामा सजिलै पाउने काम 'थ्री डी' अर्थात् डर्टी, डेन्जर र डिफिकल्ट काम हो। सबैभन्दा तल्लो स्तरको शारीरिक श्रम गर्ने कामलाई 'थ्री डी' भनिन्छ।

कोरियामा स्नातकोत्तर गर्नका लागि उनका सामु दुईवटा विकल्प थिए। 'थ्री डी' काम गरेर शुल्क तिर्दै मानविकीमा स्नातकोत्तर गर्ने अथवा विज्ञान विषय लिएर छात्रवृत्तिमा स्नातकोत्तर पढ्ने। उनलाई रेमन्त केसीले रसायनशास्त्रका एकजना प्रोफेसरसँग भेट गराए। ती प्रोफेसरसँग आफूले क्याम्पसमा विज्ञान विषय नपढेको तर विज्ञानमा स्नातकोत्तर गर्ने आँट रहेको बताएपछि उनले स्नातकोत्तर तहमा रसायनशास्त्रमा भर्ना पाए। खासमा प्रकाशले अंग्रेजी विषयमा स्नातक गरेका थिए र कोरियामा अंग्रेजी पढ्न सक्नेले अन्य विषय पढ्न सक्छ भन्ने मान्यता राख्ने हुनाले ती प्रोफेसरले उनलाई अवसर दिएका थिए। दाङमा कक्षा १० पछि कहिल्यै नपल्टाएको विज्ञानकै रसायनशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्न उनी १२ वर्षपछि कोरियाको छन्जुमा रहेको छन्बुक राष्ट्रिय विश्वविद्यालयका विद्यार्थी भए। विश्वविद्यालयमा स्नातकोत्तर तहसँगै उनले स्नातक तहको रसायनशास्त्रको पनि अध्ययन गर्नु थियो। उनले स्नातक तहको भन्दा ६ महिना पहिल्यै स्नातकोत्तर तहको अध्ययन पूरा गरे। उनको पढाइलाई कोरियन प्रोफेसरभन्दा बढी नेपाली विद्यार्थीहरु रेमन्त केसी र सन्तोष अर्यालले सहयोग गरे। केसी र अर्याल त्यतिबेला कोरियामा रसायनशास्त्रमा पिएचडी गर्दै थिए। केमेस्ट्री (रसायनशास्त्र)मा स्नातकोत्तर गरेपछि उनलाई पिएचडी गर्ने हुटहुटी चल्न थाल्यो। उनले तुरुन्तै कोरियाकै छुङनाम विश्वविद्यालयबाट रसायनशास्त्रको खाद्य विज्ञान अन्तर्गत 'लिपिड साइन्स'मा पिएचडी गर्ने अवसर पाए। उनले खाद्य तेललाई तरलबाट ठोस बनाउने विषयमा गहन अध्ययन गरे। त्यसभन्दा अगाडि खाद्यतेललाई रसायन हालेर मात्र ठोस बनाइन्थ्यो। उनले इन्जाइमेटिक मोडिफिकेसन गरेर खाद्यतेललाई ठोसमा परिणत गर्न सकिने प्रविधि पत्ता लगाए। त्यही विषयमा उनले अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलमा लेख पनि प्रकाशित गरे। कोरियाबाट पिएचडी गर्नासाथ उनले सन् २०१० मा चीनको शाङहाईमा सिंगापुरको विलमार अन्तराष्ट्रिय कम्पनीमा वैज्ञानिकको रुपमा काम गर्ने अवसर पाए। शाङहाईमा दुई वर्ष काम गरेपछि उनले क्यारियरमा अर्को फड्को मारे। सन् २०१२ को डिसेम्बरदेखि अमेरिकी कम्पनी कारगिलको बेइजिङ कार्यालयले उनलाई वरिष्ठ वैज्ञानिकमा आवद्ध गरायो।

अमेरिकामा मुख्यालय रहेको कारगिल फुड इन्ग्रिडिएन्ट एण्ड बायो इन्डष्ट्रिजका शाखाहरु ७० राष्ट्रमा संचालित छन्। सन् २०१७ मा यो कम्पनीले ३ अर्ब अमेरिकी डलरभन्दा बढी आम्दानी गरेको छ। यो कम्पनीमा एक लाख ५५ हजारभन्दा बढी व्यक्तिहरु काम गर्दछन्। चीन शाखाको मुख्यालय शाङहाईमा रहेको छ र चीनका विभिन्न ५२ स्थानमा रहेका यसका शाखा कार्यालयहरुमा मात्र ७ हजार व्यक्ति कार्यरत छन्। यो कम्पनीलाई विश्वकै सबैभन्दा ठूलो एग्रो उत्पादन कम्पनी मानिन्छ। कारगिलको चीनभरिमा अधिरकारी नै सबैभन्दा वरिष्ठ वैज्ञानिक हुन्। कार्गिल कम्पनीमा उनको मुख्य काम खोज र अनुसन्धान गर्नु हो।

खोज र अनुसन्धानबाट नयाँ उपलब्धि प्राप्त गरेका उनका थुप्रै लेखहरु अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक जर्नलहरुमा प्रकाशित छन्। प्रयोगशालाको अनुसन्धानबाट उनले हालसालै नयाँ कुरा पत्ता लगाएका छन्। चौचौ फ्राइ गर्दा कसरी तेल कम शोषण हुन्छ भन्ने कुरा पत्ता लगाएर त्यसको प्याटनसहित उनको अनुसन्धानात्मक लेख सन् २०१८ को जनवरीमा अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक जर्नलमा प्रकाशित भएको छ। उनले पत्ता लगाएको विधिमा स्याउको जुसलाई प्रोसेसिङबाट पाउडर बनाएर चौचौ फ्राइ गर्दा केही मात्रा मिसाउने हो भने चौचौले तेल कम शोषण गर्छ। चौचौले तेल कम शोषण गर्नु भनेको मानव स्वास्थ्यमा कम हानि पुर्‍याउनु हो। उनले अमेरिका, मलेसिया, बेल्जियम, अष्ट्रेलिया लगायतका मुलुकमा गएर आफ्नो विषय विशेषज्ञता प्रस्तुत गरिसकेका छन्।

विदेशमा जतिसुकै ठूलो सुविधा र मान पाए पनि डा प्रकाश अधिकारी नेपालमै काम गर्ने अवसरको खोजीमा छन्। यतिबेला उनी आफ्नो विषय विशेषज्ञतासँग सम्बन्धित नेपालमा संभाव्यता अध्ययन गरिरहेका छन्। नेपालमा चिउरीको संभावना राम्रो छ। नेपालको मध्य पहाडी र चुरे क्षेत्रमा चिउरी उत्पादन हुन्छ। अहिलेसम्म चिउरीबाट औद्योगिक उत्पादन सुरु नभएको उनी बताउँछन्। नेपालमा अहिले वार्षिक चालीस हजार मेट्रिक टनजति चिउरी उत्पादन हुने अनुमान भए पनि रिफाइन प्रोसेसिङ छैन। उनी चिउरीबाट उत्पादन हुने खाद्यतेलमा अनुसन्धान गरिरहेका छन्। उनले यसको प्याटन पेपर पनि लेख्ने सोचाइमा छन्।

चिउरीबाट बन्ने तेल पाम (ताडी)को तेलभन्दा उच्च गुणस्तरको हुने उनको अनुसन्धानले पुष्टि गरेको बताउँछन्। ताडीलाई तीन चरणबाट प्रोसेसिङ गर्दा आउने तेल चिउरीको पहिलो चरणबाटै प्राप्त हुने भएकाले उत्पादन विधि पनि सस्तो पर्न जान्छ। नेपालमा अहिले ताडीको खाद्यतेल वार्षिक करोडौँ रुपयाँको हुने गरेको छ। विस्कुट र चकलेट आदि पदार्थमा ताडीको तेल प्रयोग गरिन्छ। चिउरीले ताडीको तेल मात्र होइन सियाबटर र कोकाबटरलाई पनि विस्थापित गर्ने उनको ठहर छ। कोका बटर विश्वकै सबैभन्दा महङ्गो खाद्य तेल हो।

नेपालमा आँप धेरै उत्पादन हुने गर्छ। आँपको कोयाबाट पनि उच्चस्तरको खाद्यतेल उत्पादन गर्न सकिने निश्कर्षमा उनी पुगेका छन्। त्यसैगरी मकै, सालको गेडा र धानको ब्रानबाट पनि खाद्यतेल उत्पादन गर्न सकिने उनले बताए। मुख्य रुपमा नेपालमा आधारभूत रुपमा कुनै तथ्याङ्क नभएकाले बाहिरी देशका कम्पनीहरु नेपालमा गएर लगानी गर्ने अवस्थामा छैनन्। अधिकारी आफैँले चिउरीको तथ्याङ्क प्राप्त गर्न नेपालका विभिन्न निकायमा प्रयत्न गरे तर उनले कतैबाट पनि यकिन डाटा प्राप्त गर्न नसकेको तीतो अनुभव सँगालेका छन्। उल्लिखित बस्तुको बेसलाइन डाटा भएमा नेपालमा पनि ठूला अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीले लगानी गर्ने र नेपालको कृषि क्षेत्रले ठूलो लाभ प्राप्त गर्ने उनको धारणा छ।

साभारः कान्तिपुर कोसेली। २०७५ बैशाख १ (२०१८ अप्रिल १४ ) शनिबार।

जानकारी तथा लेखहरु