फन्ट डाउनलोड
सि.आर.आइको संक्षिप्त परिचयनेपाली सेवाको संक्षिप्त परिचयसम्पर्कका लागि

तर पनि किन उडाउँछन् धूवाँ?

(GMT+08:00) 2015-07-14 10:39:42

-अजय अलौकिक

अहिलेका केटाकेटीहरू धेरै स्मार्ट छन्। त्यसमाथी हालका चार-पाँच वर्षदेखिका बालबालिकालाई समेत जगत्‌ अनि यो मायारुपी संसारबारेमा धेरै नै ज्ञान छ। उनीहरूले जन्मसँगै ल्याए या आजको लालनपोषण तथा वातावरणले प्रभाव पारेको हो भन्ने वैज्ञानिककालागि अनुसन्धानको विषय होला। तर आजका कोपिलाहरू कोपिला नबन्दै फूल भएका छन्। धेरै कुरा जानेका छन् अनि बुझेका छन्। यस्तैमा ती केटाकेटीदेखिका पुस्ता या अघिल्ला पुस्ताहरूलाई समेत थाहा भएका अनेकन् कुराहरूमध्ये एउटा यो पनि हो कि धूमपान खराब अम्मल हो। र स्पष्ट थाहा छ, यो प्राणघातक हो। यो मन्दविष हो। यसरी आजका बालबच्चाले समेत बुझेको कुरालाई पढेलेखेका, ठूलाबडा, घरका मुली या वयस्क तथा प्रौढ र युवायुवतीले नबुझ्ने कुरै भएन। सबैलाई यो धूमपान हानिकारक छ भन्ने कुरा घामजस्तै छर्लङ्ग छ तर पनि जीवनलाई धुवाँमा उडाउने मानिसमा कमि आएको छैन। ती अहिलेका केटाकेटी पनि बाह्र चौधको उमेरमा किशोरावस्थामा जान्दाजान्दै या बुझेर पनि अबुझ बन्दै यसलाई प्रयोग गर्नसक्छन्। यसमा त्यस्तो आकर्षण के छ। त्यो अलि अचम्मकै कुरा छ। केटाकेटीदेखि बुढाबुढीसम्म सबैलाई यसको लत छ। अनि यस दुर्व्यसन हटाउन पनि अम्मलीले अनेकन् प्रयास पनि गरेका छन् र गर्दैआइरहेका पनि छन्। त्यसबाहेक दुई दिनको जीवनमा के को चिन्ता भन्दै पिउनेलाई रामराम भन्दा अरु के नै भन्नसकिन्छ। तर घरमुली, जेठाबाठा अनि सरकारले नराम्रो, खराब कुराको प्रयोग वर्जित छ या प्रयोग गर्नुहुँदैन तथा रोक लगाउनेसम्म अधिकार पनि हुन्छ। यस्तै हालैमात्र धूमपान निषेधको ऐन ल्याएको छ, चीनको पैचिङ्गले।

विश्व स्वास्थ्य संगठनद्वारा हरेक वर्ष मे 31मा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनवाट स्वास्थ्यमा पर्ने असरहरुको बारेमा जनचेतना फैलाउन विश्व सुर्तीजन्य पदार्थरहित दिवस विविध कार्यक्रमहरु गरी विश्वभर मनाइन्छ। यसै दिवसको भोलिपल्ट अर्थात् जुन एक 2015देखि चीनको राजधानी पैचिङ्गमा सार्वजनिक स्थानमा धूमपान निषेध गरेको छ साथै यसको अवज्ञा गर्ने कडा कारवाहीमा पर्ने भएका छन्। हुन त यसअघि पनि कानून नलगाइएका होइनन्। चिनियाँ स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट प्रकाशित निर्देशिकाअनुसार, सन् 2011मा राष्ट्रव्यापी रुपमा सार्वजनिक स्थलमा धूमपान प्रतिबन्ध लगाएको थियो। तर कडा भएनन् या कडाइकासाथ लागू भएन। धेरै हदसम्म प्रतिबन्ध तथा न्यूनीकरण गर्न चाहे पनि असफलसिद्ध भएको थियो। हुन त अस्पताललगायत कतिपय परिसरमा निषेध कायम नै रहे पनि धेरै सार्वजनिक स्थलमा कानूनले छुनसकेको थिएन। यो पङ्क्तीकार काम गर्दैआएको सीआरआई भवनभित्र पनि धूमपान निषेध गर्न खोजिएको थियो त्यस वखत अनि विदेशी साथीहरूबीच यो ठूलो बहसको विषय बनेको थियो। चिनियाँहरूमा त झनै ठूलो आकार लिए कि या नियमको मतलबनै गरेनन् त्यो भने थाहा भएन। तर पछि त्यो नो स्मोकिङ्ग भनी टाङ्गिएका र टाँस गरिएका सूचनाअघि धेरै नै ठुटो मिल्काइएको हुन्थ्यो। चीन सरकारले सार्वजनिक स्थानमा धूमपान निषेध गर्ने ऐन ल्याएको त हो तर कानून कडा नभएकोले पालना त्यति साह्रो नभएको यहाँका पीडितहरूको भनाइ थियो तर अहिले दण्डित हुनेले कम्तिमा दुई सय चिनियाँ यूआन जरीवाना तिर्ने नियम बनाएको छ। यस अघि दश युआन जरिवाना गरिन्थ्यो रे। हाल जरिवाना रकम सार्वजनिक स्थलमा दुई सयदेखि रेस्टुराँमा धूमपान गरेको पाइएको खण्डमा चुरोट पिउन दिएस्वरुप रेस्टुराँ सञ्चालकलाई दश हजार यूआनसम्मको जरिवाना तिर्नुपर्ने नियम कानून बनाएको छ। यसबाट रेस्टुराँ व्य्वसायीलाई पनि जिम्मेवार बनाइएको छ।

अनि मेरो यो नाकले पनि सेकण्ड ह्याण्डको रुपमा निकोटिनको धूवाँलाई तान्ने अवस्था निकै कम बनेको स्थिती हो, अहिले। हाल सार्वजनिक भवन, कार्यालय, पसल, व्यापारिक भवन, रेस्टुराँ, होटेल, विमानस्थल, खेलमैदान, पार्क, साँस्कृतिक सम्पदा, यातायात तथा विद्यालयभित्र त्यसैगरी लामबद्ध भइ मानिसहरूको बीचमा रहेको अवस्थामा र भिडभाड भएको ठाउँमा धूमपानमा प्रतिबन्ध लगाएको छ। यसबाट धूमपानकर्तालाई मात्र धूमपानमा रोक लगाउन खोजिएको होइन आमसर्वसाधारणमा पर्ने असरबाट पनि जोगाउन खोजिएको हो। पिउनेलाई भन्दा नजिकबस्नेलाई चुरोटको धूवाँले दोब्बर असर गर्छ भन्ने पुष्टी भइसकेको छ। साथै केही अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा झैं पैचिङ्गको क्यापिटल विमानस्थलमा धूमपानका लागि स्थापित तीन वटै कोठा पनि बन्द गरिएको छ।

जताततै चुरोटको धूवाँ उड्ने अवस्थाबाट हाल पैचिङ्गमा नीलो आकाशका दिन धेरै देख्न थालिसकेको जस्तो भान परेको छ मलाई। सोच्नुस् त चीनमा तीस करोड मानिसले धूमपान गर्छन्। अनि पैचिङ्गमा मात्र चालिस लाखले। के यसले वातावरणमा असर पार्दैन त। अवश्य पनि। पिउनेको अनि धूवाँबाट वरिपरिका मानिसमा पर्ने स्वास्थ्यसँगै यसले वातावरणमा फैलेर सर्वसाधारण आममानिसलाई पनि प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष असर पारेको छ। तर चीनमा चुरोट भनेको सम्मानार्थ दिइने उपहार पनि हो। यहाँ आफ्नो परिवारका सदस्य तथा आफन्तजन्, ईष्टमित्रलाई भेट्ने बेला चुरोट दिने चलन छ। साथै मित्रताको साइनो पनि यसै चुरोटले लगाउने गर्दछन्, चिनियाँहरू। चीन र चिनियाँसँग एक अन्तरात्मक सम्बन्ध छ, चुरोटको। एक प्रकारले भन्दा चुरोट समाजको एक हिस्सा हो र सँस्कृति बनिसकेको छ। यसो भन्दा धूमपानविरोधी चिनियाँले चर्को विरोध गर्नेछन् किनकी अर्बौंको जनसंख्या भएको देशमा चुरोटको अम्मली सबै छैनन् पनि। तर चुरोट सँस्कृति भने यहाँ छ, त्यो भन्नसकिन्छ। हो, सबैभन्दा बढी चुरोट पिउने अनि अवश्य पनि सबैभन्दा धेरै बिक्री हुने, खपत हुने, उत्पादन हुने ठाउँ चीन नै हो। साथै अनि यस्तो देशमा चुरोटको प्रयोगलाई कम गर्ने हिसाबले बनाएको नियमले हलचल नमच्चाउने कुरै भएन। त्यो भन्दा पनि के यो नियम लागू भएता पनि सफल हुन्छ त। यो मुख्य कुरा हो। तर लागूपछिका यी दिनहरूमा धेरै हदसम्म नियन्त्रण भएको छ। हुन त सार्वजनिक यातायातमा रात्री रेलबाहेककामा धूमपान गरिएको देखेको छैन तर पनि मौका पाएमा यहाँ अम्मलीहरूले छोड्ने भने छैनन्। सबैभन्दा त ट्याक्सी चालक अनि ट्याक्सी या आफ्नै सवारी साधनमा बालबच्चासहित परिवारको साथमा सवार रहँदा पनि भित्रै धूमपान गर्नेगरेको पाइन्छ, यो एकदम नै निन्दनीय काम हो। यो सरासर अपराध हो। यस्ता गतिविधीलाई पनि हालको कानूनले आफ्नो दायरामा राखेको छ। यस्तै स्कूले विद्यार्थीलाई चुरोट बेचबिखन गर्न नपाउने, स्कूल वरिपरि यस्ता पसल खोल्न नपाउने नियम कडा रुपमा कार्यान्वयन गरिएको छ अनि यस्ता गतिविधीमाथि निगरानी राख्न धेरैभन्दा धेरै स्वयमसेवक परिचालन गरिएको छ। स्वयमसेवकले पर्यवेक्षणका साथै धूमपान सेवन नियन्त्रणका लागि परामर्श पनि दिनेछन्। यस वर्षको अन्तसम्ममा यिनीहरूको संख्या एक लाख पुर्‌याउने योजना रहेको छ।

यस्तै नेपालमा पनि विस 2068 साउन 22 गते आईतबार उप्रान्त सार्वजनिक स्थलमा धूमपान गरेमा सरकारले धूमपान गर्ने व्यक्तिलाई सूर्तिजन्य पदार्थको नियन्त्रण र नियमन गर्ने सम्वन्धमा व्यवस्था गर्न बनेको ऐनमार्फत कानुनी कार्वाही गर्नेगरी लागू भएको छ। सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमन निर्देशिका 2071 पनि जारी भइसकेको छ। यो कति लागू भएको छ तपाईँ हामीले देखेभोगेका नै छौं। चुरोट उत्पादक तथा व्यापारीले तस्वीरसहितको चुरोटको बट्टा पनि निकालेका नै हुन् तर धूवाँ उडाउनेले धूवाँले नै छोपे। उडाउनेले नबुझेका पनि होइनन् नि।

एक त प्रयोग हानिकारक छ भन्ने सर्वज्ञात् हुँदाहुँदै पनि यसलाई आत्मसाथ गरेका छन् र त्यसको प्रयोगमा कमि ल्याउन सरकारले कानून बनाएको छ। र कानून फितलो देखिएको छ। हुन त कानून र रेकर्ड भनेका तोड्नलाई नै बनाउने हुन् रे। तर स्वास्थ्य भन्दा ठूलो केही छैन, स्वास्थ्य नै धन हो भन्ने मान्यतालाई अपनाएर आत्मबोध गरेर अनि लत हटाउने प्रयास गर्नु आफू स्वयमलाई मात्र नभइ आफ्ना परिवार सबैलाई हितकर हुनेछ।

तर अम्मलीहरु चुरोट पिएपछि आफूमा फूर्ति आएको, एकाग्र हुनसकेको, तनावबाट मुक्ति पाएको, यस्ता अनेकन् कुराहरु बताउँछन् । यो सबै चुरोटमा हुने निकोटिनको कारण हो। निकोटिनले मस्तिष्कको क्षमतालाई केही मात्रामा बढाउने उत्प्रेरकको कामको साथै लठ्याउने काम पनि गर्छ । बैज्ञानिकका अनुसार रसायनको निस्काशन मस्तिष्कमा बढेपछि निकोटिनको अम्मलीले एक किसिमको आनन्ददायी सुखको अनुभव गर्ने गर्छ । जसबाट धूमपान गर्ने तथा सूर्तीका अम्मलीहरुलाई दुःख वा पीडाबाट केही राहतको अनुभूति दिलाउँछ तर साथसाथै निकोटिनको अम्मली पनि बनाइदिन्छ।

एक प्रकारले भन्दा यो चुरोटको सेवन या यसप्रति आकर्षण घरैबाट अग्रजको देखासिकी गरेर र साथै चलचित्रको पर्दामा उभिएका पात्रको नक्कलबाट शुरु हुन्छ। फेसनको रुपमा र देखासिकी या लहलहैमा लागेर शुरु गरिने यो चीजले बिस्तारै अम्मली बनाइदिन्छ र तत्काल असर नगरे पनि पछि बिस्तारै-बिस्तारै रोगी बनाउँदै लैजान्छ। विभिन्न वैज्ञानिक अनुसन्धानबाट पुष्टी भएको छ कि चार हजारभन्दा बढी रसायनहरू सुर्तीजन्य पदार्थमा पाइन्छ र तीमध्ये दुई सय पचास वटा हाम्रो शरीरकोलागि हानीकारक छन् र पचास वटा भन्दा बढीले क्यान्सर निम्त्याउने गर्दछ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार, विश्वभर करिब साठी लाख व्यक्तिहरू सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनको कारणबाट ज्यान गुमाइरहेका छन् जसमध्ये 6 लाख सेकेण्ड ह्याण्ड स्मोकरहरू अर्थात् अरुले सेवन गरेको सुर्तीजन्य पदार्थको प्रभावले या धूमपानको धूवाँले ज्यान गुमाइरहेका छन्। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले चीनमा 30 करोड जनताले धूमपान गर्ने जानकारी दिएको छ भने 74 करोड जनता सेकेण्ड ह्याण्ड स्मोकर रहेको जनाइएको छ। धूमपानसम्बन्धित रोगका कारण वर्षेनी 10 लाखभन्दा बढीको मृत्यु हुने गरेको छ, एक दिनमा 2740 जनाले ज्यान गुमाउने गरेका छन्। नेपालको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार, नेपालमा धूमपानका कारण दैनिक 67 जनाले ज्यान गुमाउने गरेका छन्। त्यसकारण रोग लागेर उपचार गर्नुभन्दा रोग लाग्नै नदिनु नै उत्तम तथा सर्वोपरी हीत हुनेछ।

हाल धूमपानको लतमा किशोरावस्थाका विद्यार्थीहरू फस्नु नै अभिभावकदेखि विश्वको नै सबैभन्दा ठुलो टाउको दुखाइमध्ये एक भएको छ। अविकसित तथा विकासोन्मुख मुलुकका त सानै उमेरका तथा सानै तहदेखिका विद्यार्थीहरूले धूमपान गर्नेगरेका छन्। अनि यही कुलतबाट चरेस, हेरोइनजस्ता लागुपदार्थको सेवन गर्ने सम्भावना धेरै हुन्छ। यो पक्षलाई सबैले ध्यान पुर्‌याउनु जरुरी छ।

अनि यता पैचिङ्गमा धेरै हदसम्म नियन्त्रण भएको मान्नुपर्छ, अहिले भन्नुपर्दा। जून एक, दुई तारिखको दिन देखेर म छक्कै परेको थिएं। नियम कानून बनाएपछि नटेरेर हुन्छ त। नियम पालन गर्नलाई त हो नि, होइन त। धेरै खुशीका साथै त्यतिकै धेरै अचम्म पनि लागेको थियो। गजब भयो त अब पार्कमा पनि सेकेण्डह्याण्ड धूवाँ पिउन नपाउने बाटोमा हिँड्दा पनि भन्ने लागेको थियो तर अहिले यो नियमले सबैलाई छोएको देखिन्न। तैं चुप मैं चुपको स्थिती हुनुपर्छ। राजस्व सङ्कलनबाट आर्थिक हिस्सा पनि राम्रै ओगटेको यस संस्कृतिलाई अपनाउने पैचिङ्गमा मात्र चालिस लाख छन् त। तर जथाभावी रुपमा जहीँकहीँ हुने सेवनमा भने यस पटकको नियम लागेको भन्नैपर्छ। एक महिनाभित्र धेरै उजुरी परेका तथा जरिवाना गराएका समाचारहरू पनि आएका छन्। जुन एकबाट लागुभएदेखि एक महिनाभित्रमा चालिस वटा संस्था र नब्बे जना धूमपानकर्तालाई कारवाही गरिएको सिसीटिभीन्यूजले जनाएको छ। एकै पटक नहोला, तर बिस्तारै घट्ने छ। अनि अब आउँदा दिनमा धूमपानग्राहीले धूमपान सेवन गर्ने तरीका र उपायमा ई-सिगरेटजस्तै नयाँ प्रयोगहरू नल्याउला भन्न सकिन्न। केही युरोपेली मुलुक तथा जापानको रेस्टुराँमा स्मोकिङ्ग पडको व्यवस्था गरिएको समाचार हेरेपढेका थियौं। यहाँ पनि अम्मलीहरूले नयाँ-नयाँ तरीका अपनाउने नै छन्। तर आइन्दा धूमपान सेवनमा कमि आएको भन्ने समाचार पढ्नु-सुन्नुपाउनु त्यो सुखद हुनेछ।

याद गर्नुस् धूमपानले तपाईँको शरीरका साथै पैसा पनि रित्याइरहेको छ। साथै तपाईँले फ्याँकेको धूवाँले अरुलाई पनि मृत्यु नजिक धकेल्दै छ, त्यो सरासर अपराध हो।

जानकारी तथा लेखहरु
सुझाउ