चीनमा सफलताको शिखर चुम्ने नेपालीहरु

यतिबेला चीन विश्वको दोस्रो आर्थिक शक्ति बनेको छ। विज्ञान र प्रविधि लगायत विभिन्न पूर्वाधारका क्षेत्रमा चीनले विशाल फड्को मारिसकेको छ। एक अर्ब ४० करोड जनसंख्या भएको चीनमा केही विदेशी उच्च तहका व्यक्तिहरु पनि कार्यरत छन्। चीनमा आएर क्षमता प्रदर्शन गर्दै लोभलाग्दो प्रगति गरेका केही व्यक्तिमध्ये अशोक पाण्डे, दिनेश कण्ठ र डा प्रकाश अधिकारी मुख्य व्यक्ति हुन्। उनीहरुको सफताको कथा यस प्रकार छ।

निरन्तर सफलताको सिँडी

पद्मोदय माविबाट २०३० सालमा एसएलसी गरेका अशोक पाण्डेले पुलचोक इन्जिनियरिङ इन्स्टिच्युटबाट ओभरसियर गरेर सन् १९७७ मा छात्रवृत्तमिा चीनमा अध्ययन गर्न आए। उनले बेइजिङस्थित छिङह्वा विश्व विद्यालयमा सुरुमा १० महिना चिनियाँ भाषा पढे र इन्जिनियरिङमा स्नातक गरे।

चीनबाट स्नातक भएपछि सन् १९८३ मा उनी नेपाल फर्किएर कुलेखानी दोस्रो जलविद्युत आयोजनामा काम गर्न थाले। त्यतिबेला चीनमा अध्ययन गरेर फर्किएका पाण्डेका लागि आफ्नो ज्ञान र पढाइ अनुसारकै कुलेखानी परियोजनाको काम निकै लोभलाग्दो थियो। तर उनी सो परियोजनामा डेढ वर्ष मात्र अडिन सके। उनी थप अध्ययनका लागि सन् १९८५ मा फेरि चीन फर्किए।

उनी फेरि छिङह्वा विश्वविद्यालयमै हाइड्रोलिक इन्जिनियरिङमा पोष्ट ग्राजुएट गर्न थाले। काठमाडौँको हुनेखाने परिवारका सदस्य त्यसमाथि छात्रवृत्तमिै अध्ययनरत भएकाले उनलार्इ जागिर खानुपर्ने आवश्यकता थिएन। तर सबै कुरा आवश्यकता मात्र सिर्जना नगर्दो रहेछ। पढ्दापढ्दै उनी　फ्रान्सको बुल नामको कम्पनीमा जागिर खान थाले। त्यतिबेला भरखरै चीनमा प्रवेश गरेको बुलले चीनमा पढेका अथवा पढ्दै गरेका विदेशी इन्जिनियर खोज्दै रेहछ। कताकताबाट पाण्डे त्यो कम्पनीसँग ठोकिन पुगे। स्नातक सकेर पोष्ट ग्राजुएट गर्दै गरेको र चिनियाँ तथा अंग्रेजी भाषा राम्रो आउने भएकाले बुलमा उनी सन् १९८६ मा प्रवेश गरे। सुरुमा प्राविधिक सहायक इन्जिनियरका रुपमा प्रवेश गरेका उनी बजार प्रतिनिधि हुँदै बुल कम्पनीको चीनको प्रतिनिधि कन्ट्री रिप्रेजेन्टेटिभ भए।

त्यो समयमा कम्प्युटर इन्जिनियरिङ भरखरै सुरु भएको थियो। तसर्थ कम्प्युटरको क्षेत्रमा इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरले नै काम गर्नुपर्ने थियो। सन् १९९४ मा बुललार्इ हनिवर्ल्ड कम्पनीले किन्यो र बुलहनिवर्ल्ड भयो। व्यवस्थापन समूह पनि परिवर्तन भएकाले पाण्डे पनि सो कम्पनी छोडेर दासो नामक अर्को फ्रान्सेली कम्पनीमा काम गर्न थाले। दासोले एटीएम, टेलिमेसिन लगायतका हार्डेयर र सफ्टवेयरको काम गर्दथ्यो। दासोमा उनी परामर्शदाताको रुपमा प्रवेश गरेका थिए। त्यहाँ एक वर्ष काम गरेपछि उनलार्इ व्यापार गर्ने झोक चल्यो। अनि उनी नेपाल फर्किए। उनले चीन, नेपाल र भारतबीचमा व्यापार गर्न थाले। तर उनी व्यापारमा एक वर्ष पनि टिक्न सकेनन्। उनले सोचे 'म व्यापारी बन्न सक्दिन। मेरो भविष्य चीनमै छ।' उनी १९९६ मा चीन फर्किए। चीन फर्कनासाथ उनले अमेरिकी कम्पनी ट्यान्डममा काम गर्न थाले। उनी चीनका प्रमुख प्रतिनिधि थिए। ट्यान्डमले पनि कम्प्युटर सिस्टमको काम गर्दथ्यो। विशेष गरी बैंकिङ, टेलिकम र स्टक एक्स्चेन्ज यसका मुख्य बजार थिए। दुर्इ वर्षपछि ट्यान्डमलार्इ कम्प्याक्टले किन्यो। सँगसँगै डीर्इसी नामक अर्को कम्पनीलार्इ पनि कम्प्याक्टले किन्यो र विशाल कम्पनी बन्यो। ठूलो कम्पनी भएपछि यसको कार्यक्षेत्र र स्टाफहरु पनि बढे। तसर्थ पाण्डेको कार्यक्षेत्र उत्तरी चीन रहन गयो। उनले सन् २००० सम्म यो कम्पनीमा काम गरे।

पाण्डेले सन् २००० मा अर्को अवसर प्राप्त गरे। उनी अमेरिकन कम्पनी टर्बोलिङ्कमा चीन तथा एसिया प्रसान्तको सेल्स एण्ड मार्केटिङ भाइसप्रेसिडेन्ट भए। त्यतिबेला डट कम बुमिङ भइरहेको थियो। डट कम माइक्रोसफ्ट कम्पनीको थियो र टर्बोलिङ्क त्यसको प्रतिस्पर्धी। पाण्डेले दक्षिण कोरियाको सामसुङ कम्पनी र चीनको नागरिक उड्डयन मन्त्रालयसँग टर्बोलिङ्क कम्पनीको ठूलो व्यावसायिक सम्झौता गराए। काम गर्दै जाँदा उनी सो कम्पनीको चीन तथा एसिया प्यासिफिक क्षेत्रको प्रेसिडेन्ट तथा महाप्रवन्धक नै भए। कम्पनीको मुख्यालय अमेरिकाको सिलिकन भ्यालीमा थियो। पाण्डेको अफिस बेइजिङमा भए पनि चीन भित्र र बाहिर बारम्बार यात्रा गरिरहनु पर्दथ्यो। बिहान बेइजिङबाट सान्फ्रान्सिस्को गएर त्यहाँ मिटिङ सकेर सोही दिन बेलुका हङकङ उड्नु पर्दथ्यो। अमेरिकाबाट हङकङ पुग्न १७ घण्टा लाग्थ्यो।

सन् २००३ मा टर्बोलिङ कम्पनीलार्इ जापानी एउटा कम्पनीले किन्यो। कम्पनीमा जापानी व्यवस्थापन समूह आएपछि सन् २००३ को सेप्टेम्बरमा उनले त्यो कम्पनी छोडे। छोड्नासाथ उनलार्इ थुप्रै कम्पनीले काम गर्न बोलाए। उनलार्इ अवसर दिने कम्पनीहरुमध्ये उनले माइक्रोसफ्ट रोजे। संयोग कस्तो पर्‍यो भने माइक्रोसफ्ट कम्पनीको प्रतिस्पर्धी टर्बोलिङलार्इ सफलताको शिखरमा पुर्‍याएर उनी माइक्रोसफ्टमा प्रवेश गरे। पाण्डेको कार्यक्षमतालार्इ नियालिरहेको माइक्रोसफ्ट उनको व्यासायिक सफलतासँग लोभिएको थियो। तसर्थ टर्बोलिङ कम्पनी छोड्नासाथ उनलार्इ माइक्रोसफ्टले आकर्षक सुबिधासहितको जब अफर गर्‍यो।

माइक्रोसफ्ट कम्पनीमा उनले सुरुमा चीनको व्यापार रणनीति बनाउने जिम्मेवारी पाएका थिए। त्यसपछि साझेदार सम्बन्ध विस्तार र सरकार जस्ता विभाग हेर्दै उनी ग्रेटर चाइनाको प्रतिनिधि तथा महाप्रवन्धक भएर काम गरे। सन् २०१२ सम्म उनले माइक्रोसफ्टमा काम गरे। माइक्रोसफ्ट जस्तो विश्वकै ख्यातिप्राप्त कम्पनीका लागि चीनजस्तो मुलुकको प्रमुख भएर काम गर्नु जोकोहीका लागि चानचुने कुरा थिएन। नौ वर्ष माइक्रोसफ्टमा काम गरेर उनी अर्को अमेरिकन कम्पनी एनभिडियाको भाइसप्रेसिडेन्डमा जम्प गरे। एनभिडियाले सेमिकण्डक अर्थात् चिप्सहरु बनाउने काम गर्दछ। अहिले उनी यो कम्पनीको चाइना तथा एसिया प्यासिफिक क्षेत्रको प्रमुख कार्यकारी अपरेटर तथा भाइप्रेसिडेन्डको रुपमा कार्यत छन्। उनको कार्यक्षेत्र चीनसँगै कोरिया, अष्ट्रेलिया, ताइवान, सिंगापुर लगायतका मुलुकहरु रहेका छन्। उनको कमाण्डमा २ हजारभन्दा बढी कर्मचारी रहेका छन्। एनभिडियाले विशेष गरी कृत्रिम बौद्धिकता अर्थात् आर्टिफिसियल इन्टलिजेन्स एआर्इको क्षेत्रमा काम गर्दछ। यसका उत्पादनहरु सफ्टवेयर र हार्डवेयर दुवै क्षेत्रमा छन्। केही समय अगाडिसम्म एआर्इमा अमेरिकाले विश्वव्यापी प्रभाव पारेको थियो। पछिल्लो समय त्यो प्रभाव चीनतिर सरेको छ। चीनले एआर्इमार्फत स्वचालित कार बजारमा ल्याउँदैछ। विश्वभरि प्रभाव पार्ने देशमा रहेको विश्वकै सबैभन्दा ठूलो कम्पनी एनभिडियाको चीन प्रमुख हुनु उनका लागि गौरव र चुनौति दुवैले भरिपूर्ण रहेको छ।

उमेरले ६ दसक नाघिसकेका अशोक पाण्डेलार्इ अब कतिसमय चीनमा काम गर्छु भन्ने कुनै स्पष्ट कार्ययोजना छैन। छात्रवृत्तमिा इन्जिनियरिङ पढ्न चीन आएका पाण्डेले चीनलार्इ नै कार्यथलो बनाउँछु भन्ने सोचेका थिएनन्। सफलताको भर्‍याङ चढ्दै गएर उनी विश्वकै ख्यातिप्राप्त कम्पनीको उच्च ओहोदामा काम गरिसकेका छन्।

उनी ४१ वर्षअगाडि चीनमा पढ्न आएका थिए। त्यतिबेला भरखरै सांस्कृतिक क्रान्तिको दसवर्षको पीडाबाट चीनले मुक्ति पाउँदै थियो। त्यतिबेला नेपाल भन्ने देश छ भन्ने पनि चिनियाँलार्इ थाहा थिएन। यी चार दशकमा चीनले पूर्वाधार विकासमा विश्वलार्इ आश्चर्य पार्ने गरी विकास गरेको छ। अहिले विश्वको दोस्रो अर्थतन्त्र बनेको चीन हरेक नयाँ प्रविधिमा लगानी गर्न तत्पर छ। पश्चिमा देशका थुप्रै वैज्ञानिकहरु चीनमा आउन थालेका छन्। पाण्डेले हजारौँ चिनियाँलार्इ आफ्नो अधिनमा राखेर काम गराएका छन्। उनले पश्चिमा व्यक्तिलार्इ पनि आफ्नो अधिनमा राखेर नेतृत्व लिएका छन्। तर, उनले अहिलेसम्म एउटै पनि नेपालीलार्इ आफ्नो अधिनमा राखेर काम लगाएका छैनन्।

चुनौतिको चाहना

बाआमाले दिनेश कण्ठलार्इ सफल इन्जिनियर बनाउन चाहन्थे। छोरो कुनै सरकारी कार्यालयमा हाकिम बनोस् भन्ने आशा राखेका थिए। त्रिचन्द्र कलेजबाट आइएस्सी गरेर कोलम्बो प्लानमा भारतबाट इन्जिनियरिङ गर्दा पनि उनीसँग यस्तै सपना थियो। बाआमाको आशा अनुसार नै उनले लोकसेवा परीक्षामा विभागीय इन्जिनियर उत्तीर्ण पनि गरे। २०४६ सालमा शाखा अधिकृत उत्तीर्ण गरेका उनले १४७० रुपैयाँ मासिक तलव आउने शाखा अधिकृतका जागिर छोडेर गोरखकाली रबर उद्योगमा प्रोडक्स स्टक्चर डिजाइनिङ पदमा जागिर खान गए। सरकारी जागिर लत्याउनको कारण गोरखकालीमा उनलार्इ सरकारी तलवको दोब्बर २ हजार ९ सय रुपैयाँको दिएको थियो।

　　अफिसले तालिमका लागि चीन पठाउने बताएपछि चीन जानुभन्दा त जागिर नै खान्न भन्दै राजीनामा दिएका बीरगंजका दिनेश कण्ठले अन्तत: चीनलार्इ नै आफ्नो कार्यथलो बनाएका छन्। होटल बिजिनेशमा उनले अहिले जुन सफलता हासिल गरेका छन् त्यस्तो सफलता संभवत: अरु कुनै पनि नेपालीले प्राप्त गरेका छैनन्। उनी अहिले विश्वकै ख्यातिप्राप्त अष्ट्रेलियन चेन होटल समूह अर्ज्यालको भाइस प्रेसिडेन्ट छन्।

गोरखकाली रबर उद्योगमा जागिर खान थालेको तीन महिनापछि उनलार्इ अफिसले चीनमा ६ महिनाका लागि तालिममा पठाउने भयो। अरुका लागि भए त्यो तालिम निकै राम्रो अवसर थियो तर दिनेशका लागि चीन जानु ठूलो हाउगुजी थियो। उनले चीन जानुभन्दा जागिरबाटै राजिनामा दिनु राम्रो ठाने र सरकारी तलवको दुर्इगुना आम्दानीलार्इ चटक्कै छोडे। भाषा, संस्कृति, धर्म, रहनसहन केही नमिल्ने हुनाले उनी चीनसँग तर्सिएका थिए। गोरखकाली रबर उद्योग छोडेर उनले याक एण्ड यति होटलमा काम सुरु गरे। पाँच तारे होटलमा उनले अध्ययन गरेको विषय मिल्ने क्षेत्र प्रसस्त थिए। वाटर ट्रिटमेन्ट प्लान्ट (पानी सफा गर्ने विभाग), फुड एण्ड वेभरेज (खाना तथा पेय विभाग), लण्ड्री प्लान्ट (लुगा धुने विभाग) लगायतका क्षेत्रमा केमिकल इन्जिनियर आवश्यक हुन्छ। याक एण्ड यतिमा उनको तलब तलव ५ हजार थियो। त्यतिबेला याक एण्ड यतिमा विदेशी व्यक्ति महाप्रबन्धक थियो। उसको तलव त्यतिबेलै २ हजार अमेरिकी डलर थियो। अनि त्यसमा अन्य थुप्रै सुविधाहरु पनि। उनी पनि त्यसरी नै पाँचतारे होटलको महाप्रवन्धक बन्न सपना देख्थे। ती खैरेले एक वर्षमा पाउने तलवजति कमाउन त उनले २० वर्ष काम गर्नुपर्ने रहेछ। उनीहरुको दुर्इ वर्षको पैसा कमाउन ४० वर्ष अर्थात् जीवनकै सबै उर्जाशील समय सकिने गणना गरेपछि उनी अब एकै ठाउँ बस्ने भन्दा जागिरमा फड्किने बिचार गर्न थाले। केही समय याक एण्ड यति होटलमा काम गरेर उनले सोल्टी होटलमा जम्प गरे। सोल्टी होटलमा उनले २०४९ देखि २०५२ सम्म काम गरे। सोल्टी होटलमा काम सुरु गर्दा उनको तलब ८ हजार थियो भने छोड्ने बेलामा १० हजार भइसकेको थियो। तै पनि लोकसेवा पास गरेको अधिकृतकोभन्दा ४ गुणा बढी भइसकेको थियो। त्यतिबेला अधिकृतको तलव वृद्धि भएर २५ सय पुगेको थियो।

त्यतिबेला सोल्टी होटेल इन्टरकन्टिनेन्टल समूहमा थियो। इन्टर कन्टिनेन्टल समूहले चीनको एउटा होटलका लागि अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञापन आव्हान गरेको रहेछ। उनले त्यसमा आवेदन दिए। अनि छनोट पनि भए। चीन जानुभन्दा त जागिर नै खाँदिन भनेर राजीनामा दिएका उनै दिनेश त्यसको ६ वर्षपछि २०५२ सालमा चीनको चङचौ सहरमा काम गर्न आए। चीनमा काम थाल्दा नै उनको तलव २ हजार अमेरिकी डलर थियो।

उनीसँग पाँच तारे होटलको महाप्रवन्धक हुने सपना छँदै थियो। महाप्रबन्धक बन्नकै लागि उनले २०५७ सालमा अमेरिकाको कोलोनलबाट दुर्इ वर्षको महाप्रवन्धकको पढाइ गरे। एक वर्ष अमेरिकामै बसेर पढे भने अर्को वर्ष चीनमा काम गर्दै स्वअध्ययन गरे। उनले फेरि आफैँ कार्यरत होटल इन्टरकन्टिनेन्टल समूहबाट २०५८ सालमा महाप्रवन्धकको अध्ययन पूरा गरे। केमिकल इन्जिनियर त छँदै थिए त्यसमाथि उनीसँग महाप्रवन्धकको दुर्इदुर्इवटा सर्टिफिकेट प्राप्त भयो। यी दुर्इ पक्षबाट सक्षम व्यक्ति पाँचतारे होटलमा उत्कृष्ट मानिन्छ। उनी २०५९ सालमा चीनको चङचौबाट हाइनान प्रान्तको हाइखोमा सरुवा भए र सहायक महाप्रवन्धक पदमा बढुवा पनि भए। त्यसपछि उनी विभिन्न ठाउँमा काम गर्दै २०६३ सालमा शाङहार्इ पुगेर महाप्रवन्धक भए।

विश्वभरी इन्टर कन्टिनेन्टल समूहमा ५ हजार ५ सय होटलहरु छन्। चीनमा मात्र हजारभन्दा बढी छन्। त्यस्ता विभिन्न होटलमा उनले काम गरेका छन्। नयाँ होटल स्थापना गरेर सफल बनाएका छन् उनले। पछिल्लो समय उनले चीनको हपेइ प्रान्तको सदरमुकाम शच्याच्वाङस्थित होलिडे इन पाँच तारे होटलमा डेढ वर्ष महाप्रवन्धक पद समाल्हे। घाटामा चलिरहेको त्यो होटललार्इ उनले छ महिनामै नाफामा पुर्याइदिए। चीनभरि रहेका इन्टरकन्टिनेन्टल समूहका पाँच तारे होटलहरुका महाप्रवन्धकहरुमा उनी उत्कृष्ट भएर अवार्ड पनि प्राप्त गरे। महाप्रवन्धक भएर उनले चीनकै आधा दर्जनजति होटलमा काम गरिसकेका छन्। पहिलोपटक चीनमा काम गर्न आउँदा जेजति चुनौति भोगे अहिले सबै कुरा सहज भएको छ। पहिले भाषाको चुनौति थियो। अहिले उनी फरर्र चिनियाँ बोल्छन्। पहिले उनको जिम्मेवारीमा टार्गेट कसरी पूरा गर्ने भन्ने चुनौति थियो पछिल्लो समय उनले जहाँ जहाँ होटलको नेतृत्व गरे त्यहाँ टार्गेटभन्दा बढी उपलब्धि प्राप्त गरे। उनले जहिल्यै आफूमाथिको फराकिलो आकाश हेरे। त्यही आकाशमा आफ्नो फराकिलो भविष्य हेर्दै चुनौतिलार्इ सामना गर्न तयार भए। काम गर्दै गएपछि सहज परिस्थित हुनासाथ उनी त्यसलार्इ छोडेर चुनौतिको जोनमा प्रवेश गर्न चाहन्छन्। केमिकल इन्जिनियर भएपछिका उनका हेरक जागिरे जीवनले त्यही प्रतिविम्बित गर्दछ।

उत्कृष्ट महाप्रवन्धक भएर पुरस्कृत हुनासाथ उनले इन्टरकन्टिनेन्टल समूह छोडेर अर्को चुनौतिलार्इ स्वीकार गरेका छन्।

अहिले उनी अष्ट्रेलियन चेन होटल अर्ज्याल ग्रुपमा प्रवेश गरेका छन्। यसका अहिले चीनमा एक सयपचास होटल छन्। यसमा उनी भाइस प्रेसिडेन्ट अर्थात् दोस्रो उच्च तहमा रहेका छन्। पाँचतारे होटल समूहको चेनमा यो तहमा पुग्ने संभवत: उनी पहिलो नेपाली हुन्। यसभन्दा अगाडि उनी एउटा होटलको महाप्रवन्धक थिए। त्यो होटलको सम्पूर्ण जिम्मेवारी उनको काँधमा थियो। अब उनको अन्डरमा एकसय पचास होटलका महाप्रवन्धकहरु छन्। उनले पूरै एकसय पचास होटलको निगरानी गर्नुपर्छ। त्यतिमात्र होइन उनले नयाँ होटल खोल्ने पनि काम गर्नुपर्छ। उनले चीन र दक्षिण एसियाको सम्पूर्ण जिम्मेवारी लिएका छन्।

अहिले उनको मुख्य कार्यालय बेइजिङमा छ। दोस्रो कार्यालय क्वाङ्चौ र तेस्रो कार्यालय शाङहार्इमा छ। उनी ४० प्रतिशत मात्र कार्यालयमा रहन्छन्। ६० प्रतिशत समय त विभिन्न क्षेत्रका होटलको अनुगमन र नयाँ होटल खोल्नका लागि फिल्डमै बित्ने गर्छ। पहिले गोरखकाली रबर उद्योगले तालिममा चीन पठाउने भन्दा जागिर नै छोडेका दिनेश कण्ठले अन्तत: चीनबाटै पाँचतारे होटलको महाप्रबन्धक बन्ने सपना पूरा गरे। अहिले त उनी त्योभन्दा पनि एक तह माथि भाइस प्रेसिडेन्ट भइसकेका छन्।

इखले वैज्ञानिक

कोरियामा पढ्न जाने नेपालीले मनग्गे पैसा पनि कमाउँछन्। यस्तै सोचाइ बनाएर दाङका प्रकाश अधिकारी कोरियामा एक वर्षका लागि कोरियन भाषा पढ्न गएका थिए। सन् २००४ मा उनी कोरियामा भाषा पढ्न जाँदा मासिक २५० अमेरिकी डलर छात्रवृत्त पाउँथे। छात्रवृत्तबिाट पाएको पैसाले खर्च कटाएर बचेको पैसा उनले नेपालमा पाउने तलवभन्दा बढी नै हुन्थ्यो। दाङबाट एसएलसी र आर्इए गरी उनले काठमाडौँको रत्नराज्य कलेजबाट अंग्रेजी मुख्य विषय लिएर बीए पास गरेका थिए। उनको पढाइ मध्यम खालको थियो। उनी कोरिया जानु अगाडिसम्म इनेट कम्पनीमा मार्केटिङको काम गर्दथ्ये।

कोरियामा भाषा पढ्दा पढ्दै उनलार्इ त्यहीँ मास्टर्स डिग्री गर्न मन लाग्यो। त्यसका लागि उनले तारतम्य बझे। कोरियामा विज्ञान पढ्ने विदेशी विद्यार्थीले मात्र छात्रवृत्त पाउने रहेछ। उनको पढाइको क्षेत्र त विज्ञान थिएन। अन्य विषय पढ्नका लागि शुल्क तिर्नु पर्दथ्यो। उनले कोरियामा काम गर्दै शुल्क तिरेर पढ्ने बिचार गरे। भाषा कक्षा पढ्दै उनी काममा पनि गए। उनको काम रेष्टुरेन्टमा भाँडा माज्नुपर्ने थियो। उनी एकैदिनमा काबु भए र भोलिपल्टबाट काममा गएनन्। कोरियामा सजिलै 'थ्री डी' अर्थात् डर्टी, डेन्जर र डिफिकल्ट काम हो जुन सबैभन्दा तल्लो स्तरको शारीरिक श्रम गर्नुपर्छ।

अब उनका लागि दुर्इवटा विकल्प रहे। पहिलो एक वर्षको भाषा कक्षा सकिएपछि नेपाल फर्कने र दोस्रो विज्ञान विषय लिर्इ छात्रवृत्ति आवेदन दिने। शुल्क तिरेर उनी आर्ट पढ्न सक्ने क्षमतामा थिएनन्। उनले दोस्रो विकल्प रोजे। उनलार्इ रेमन्त केसीले रसायनशास्त्रका एकजना प्रोफेसरसँग भेट गराए। ती प्रोफेसरसँग आफूले क्याम्पसमा विज्ञान विषय नपढेको तर विज्ञानमा स्नातकोत्तर गर्ने आँट रहेको बताएपछि उनले स्नातकोत्तर तहमा रसायनशास्त्रमा भर्ना पाए। खासमा प्रकाशले अंग्रेजी विषयमा स्नातक गरेका थिए र कोरियामा अंग्रेजी पढ्न सक्नेले अन्य विषय पढ्न सक्छ भन्ने मान्यता राख्ने हुनाले ती प्रोफेसरले उनलार्इ अवसर दिएका थिए। दाङमा कक्षा १० पछि कहिल्यै नपल्टाएको विज्ञानकै रसायनशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्न उनी १२ वर्षपछि कोरियाको छन्जुमा रहेको छन्बुक राष्ट्रिय विश्वविद्यालयका विद्यार्थी भए।

विश्वविद्यालयमा स्नातकोत्तर तहसँगै उनले स्नातक तहको रसायनशास्त्रको पनि अध्ययन गर्नु थियो। उनले स्नातक तहको भन्दा ६ महिना पहिल्यै स्नातकोत्तर तहको अध्ययन पूरा गरे। उनको पढाइलार्इ कोरियन प्रोफेसरभन्दा बढी नेपाली विद्यार्थीहरु रेमन्त केसी र सन्तोष अर्यालले सहयोग गरे। केसी र अर्याल त्यतिबेला कोरियामा रसायनशास्त्रमा पिएचडी गर्दै थिए। कोरियामा पिएचडी गर्दा उनकी श्रीमती अनुपमा गौतमले ठूलो सहयोग गरिन्। अनुपमा डिपेन्डेन्ट भिसामा प्रकाशसँग कोरिया गएकी थिइन् र काम गर्दै प्रकाशलार्इ पढ्नमा आर्थिक रुपले सहयोग गर्न थालिन्। सुरुमा प्रकाशले आंशिक छात्रवृत्ति मात्र पाएकाले उनलार्इ आर्थिक अभाव थियो जुन श्रीमती अनुपमाले दिनरात काम गरेर पूरा गरिदिन्थिन्।

केमेस्ट्री (रसायनशास्त्र)मा स्नातकोत्तर गरेपछि उनलार्इ पिएचडी गर्ने हुटहुटी चल्यो। उनले तुरुन्तै कोरियाकै छुङनाम विश्वविद्यालयबाट रसायनशास्त्रको खाद्य विज्ञान अन्तर्गत 'लिपिड साइन्स'मा पिएचडी गर्ने अवसर पाए। उनले खाद्य तेललार्इ तरलबाट ठोस बनाउने विषयमा गहन अध्ययन गरे। त्यसभन्दा अगाडि खाद्यतेललार्इ रसायन हालेर मात्र ठोस बनाइन्थ्यो। उनले इन्जाइमेटिक मोडिफिकेसन गरेर खाद्यतेललार्इ ठोसमा परिणत गर्न सकिने प्रविधि पत्ता लगाए। त्यही विषयमा उनले अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलमा लेख पनि प्रकाशित गरे। कोरियाबाट पिएचडी गर्नासाथ उनले सन् २०१० मा चीनको शाङहार्इमा सिंगापुरको विलमार अन्तराष्ट्रिय कम्पनीमा वैज्ञानिकको रुपमा काम गर्ने अवसर पाए। शाङहार्इमा दुर्इ वर्ष काम गरेपछि उनले क्यारियरमा अर्को फड्को मारे। सन् २०१२ को डिसेम्बरदेखि अमेरिकी कम्पनी कारगिलको बेइजिङ कार्यालयले उनलार्इ वरिष्ठ वैज्ञानिकमा आवद्ध गरायो।

अमेरिकामा मुख्यालय रहेको कारगिल फुड इन्ग्रिडिएन्ट एण्ड बायो इन्डष्ट्रिजका शाखाहरु ७० राष्ट्रमा संचालित छन्। सन् २०१७ मा यो कम्पनीले ३ अर्ब अमेरिकी डलरभन्दा बढी आम्दानी गरेको छ। यो कम्पनीमा एक लाख ५५ हजारभन्दा बढी व्यक्तिहरु काम गर्दछन्। चीन शाखाको मुख्यालय शाङहार्इमा रहेको छ र चीनका विभिन्न ५२ स्थानमा रहेका यसका शाखा कार्यालयहरुमा मात्र ७ हजार व्यक्ति कार्यरत छन्। यो कम्पनीलार्इ विश्वकै सबैभन्दा ठूलो एग्रो उत्पादन कम्पनी मानिन्छ। कारगिलको चीनभरिमा अधिरकारी नै सबैभन्दा वरिष्ठ वैज्ञानिक हुन्। कार्गिल कम्पनीमा उनको मुख्य काम खोज र अनुसन्धान गर्नु हो। खोज र अनुसन्धानबाट नयाँ उपलब्धि प्राप्त गरेका उनका थुप्रै लेखहरु अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक जर्नलहरुमा प्रकाशित छन्। प्रयोगशालाको अनुसन्धानबाट उनले हालसालै नयाँ कुरा पत्ता लगाएका छन्। चौचौ फ्राइ गर्दा कसरी तेल कम शोषण हुन्छ भन्ने कुरा पत्ता लगाएर त्यसको प्याटनसहित उनको अनुसन्धानात्मक लेख सन् २०१८ को जनवरीमा अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक जर्नलमा प्रकाशित भएको छ। उनले पत्ता लगाएको विधिमा स्याउको जुसलार्इ प्रोसेसिङबाट पाउडर बनाएर चौचौ फ्राइ गर्दा केही मात्रा मिसाउने हो भने चौचौले तेल कम शोषण गर्छ। चौचौले तेल कम शोषण गर्नु भनेको मानव स्वास्थ्यमा कम हानि पुर्याउनु हो। उनले अमेरिका, मलेसिया, बेल्जियम, अष्ट्रेलिया लगायतका मुलुकमा गएर आफ्नो विषय विशेषज्ञता प्रस्तुत गरिसकेका छन्। विदेशमा जतिसुकै ठूलो सुविधा र मान पाए पनि डा प्रकाश अधिकारी नेपालमै काम गर्ने अवसरको खोजीमा छन्। उनी आफ्नो विषय विशेषज्ञतासँग सम्बन्धित नेपालमा संभाव्यता अध्ययन गरिरहेका छन्। नेपालमा चिउरीको संभावना राम्रो छ। नेपालको मध्य पहाडी र चुरे क्षेत्रमा चिउरी उत्पादन हुन्छ। अहिलेसम्म चिउरीबाट औद्योगिक उत्पादन सुरु नभएको उनी बताउँछन्। नेपालमा अहिले वार्षिक चालीस हजार मेट्रिक टनजति चिउरी उत्पादन हुने अनुमान भए पनि रिफाइन प्रोसेसिङ छैन। उनी चिउरीबाट उत्पादन हुने खाद्यतेलमा अनुसन्धान गरिरहेका छन्। उनले यसको प्याटन पेपर पनि लेख्ने सोचाइमा छन्।

चिउरीबाट बन्ने तेल पाम (ताडी)को तेलभन्दा उच्च गुणस्तरको हुने उनको अनुसन्धानले पुष्टि गरेको बताउँछन्। ताडीलार्इ तीन चरणबाट प्रोसेसिङ गर्दा आउने तेल चिउरीको पहिलो चरणबाटै प्राप्त हुने भएकाले उत्पादन विधि पनि सस्तो पर्न जान्छ। नेपालमा अहिले ताडीको खाद्यतेल वार्षिक करोडौँ रुपयाँको हुने गरेको छ। विस्कुट र चकलेट आदि पदार्थमा ताडीको तेल प्रयोग गरिन्छ। चिउरीले ताडीको तेल मात्र होइन सियाबटर र कोकाबटरलार्इ पनि विस्थापित गर्ने उनको ठहर छ। कोका बटर विश्वकै सबैभन्दा महङ्गो खाद्य तेल हो।

नेपालमा आँप धेरै उत्पादन हुने गर्छ। आँपको कोयाबाट पनि उच्चस्तरको खाद्यतेल उत्पादन गर्न सकिने निश्कर्षमा उनी पुगेका छन्। त्यसैगरी मकै, सालको गेडा र धानको ब्रानबाट पनि खाद्यतेल उत्पादन गर्न सकिने उनले बताए। मुख्य रुपमा नेपालमा आधारभूत रुपमा कुनै तथ्याङ्क नभएकाले बाहिरी देशका कम्पनीहरु नेपालमा गएर लगानी गर्ने अवस्थामा छैनन्। अधिकारी आफैँले चिउरीको तथ्याङ्क प्राप्त गर्न नेपालका विभिन्न निकायमा प्रयत्न गरे तर उनले कतैबाट पनि यकिन डाटा प्राप्त गर्न नसकेको तीतो अनुभव सँगालेका छन्। उल्लिखित बस्तुको बेसलाइन डाटा भएमा नेपालमा पनि ठूला अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीले लगानी गर्ने र नेपालको कृषि क्षेत्रले ठूलो लाभ प्राप्त गर्ने उनको धारणा छ।

माध्यमिक तहमा उनका लागि सबैभन्दा अप्ठ्यारो विषय नै विज्ञान थियो। त्यसमा पनि उनी कक्षा ९ र १० रसायनशास्त्र केही पनि बुझ्दैन थिए। आज आएर त्यही रसायन शास्त्रको वैज्ञानिक छन् प्रकाश अधिकारी। अनि उनको मातहतमा थुप्रै चिनियाँ तथा विदेशी वैज्ञानिकहरु कार्यरत छन्।

साभारः नेपाल साप्ताहिक। २०७५ साउन १३ (२०१८ जुलाई २९) आइतबार।