पैचिंगको शहरी क्षेत्रमा आ-आफ्नो विशेषतायुक्त धेरै प्राचीन भवनहरु छन। तर हान, मंचु, मंगोलिया र तिब्बती जाति गरी चार जातिको विशेषतायुक्त प्राचीन भवन एउटा मात्र छ अर्थात युंग ह कुं नामको दरबार अर्थात लामा मन्दिर।

　　चीनमा होस् वा विदेशमा, तिब्बतमा प्रचलित वौद्ध धर्मका प्रसिद्ध गुम्बाहरुमध्ये युंग ह कुं दरबार पनि निकै नाम चलेको एउटा वौद्ध गुम्बा हो। साठी हजार वर्गमिटर क्षेत्रफल ओगटेको यस गुम्बामा एक हजारभन्दा बढी महल र भवनहरु छन। छिंग राज्यकालका दोस्रो पुस्ताका राजा खांग सिले सन् 1694मा आफ्नो काइँलो छोरा राजकुमार यंग टन्को निवासका लागि यस दरबारको निर्माण गरेका थिए। सन् 1723मा ती राजकुमार राजसिंहासनमा बसेपछि आफ्नो परीवारसहित राजदरबारमा सरे। त्यसैले उनले युं ह कुं दरबारको आधा भागलाई विश्राम स्थल बनाए र अर्को भागलाई चाङ च्या हु थु ख थु नामका एकजना लामालाई दान दिए र त्यसलाई पहेंलो धर्म अर्थात गेरुवा वस्त्र लगाउने धार्मिक सम्प्रदायका लागि गुम्बामा परिणत गरिदिए।

            तिब्बतमा प्रचलित वौद्ध धर्मलाई लामा धर्म पनि भनिन्छ। पहेंलो वस्त्र लगाउने धार्मिक सम्प्रदायलाई पहेंलो धर्म भनिन्छ र त्यो लामा धर्मको एक सम्प्रदाय हो। लोपुचाङ चाक्पा अर्थात लोसाङचापा (सन् 1357-1419) त्यस सम्प्रदायका संस्थापक थिए। आठ वर्षको उमेरमा लामा बनेका लासाङचापाले सत्र वर्षको उमेरमा तिब्बतमा लामा धर्मशास्त्रको अध्ययन गर्न थाले र पछि गएर यो सम्प्रदाय तिब्बतमा शासन गर्ने धार्मिक सम्प्रदाय बन्यो। त्यसका सदस्यहरु सबैले पहेंलो वस्त्र लगाएका कारण यस सम्प्रदायलाई [पहेंलो धर्म] भनिएको हो। उनले लामा धर्मका सिद्धान्तको सुधारमा निकै ठूलो योगदान गरेका थिए। दलाइ लामा र पन्चेन लामा दुबै उनका वरिष्ठ शिष्य थिए।

           युं ह कुं मा प्राचीन भवन तथा पूरातात्विक वस्तुहरु धेरै छन् र ती मध्ये [ त्रिअतुलनीयता ] भन्ने तीनवटा पूरातात्विक वस्तु पहिलेदेखि धेरै नाम चलिआएका छन।

          ती तिनवटा अतुलनीय वस्तुमध्ये एक होः धर्मचक्र महलको पछाडीको भागमा रहेको पाँच सय अर्हतका मूर्ति कुंदिएको डाँडो। रक्त-श्रीखण्डका रुखमा सुक्ष्म सीपकौशलद्बारा अर्हतका मूर्ति कुंदिएको यस डाँडाको उचाइ लगभग चार मिटर र लम्बाइ तीन मिटरभन्दा बढी छ। टाढाबाट यो काष्ठ कलाकृति अवलोकन गर्दा निर्जन वन-जंगल र खोंच, भञ्ज्याङ, हरियाली, सल्ला, धूपी, चिट्टिक्क परेका स्तूप, प्राचीनता झल्कने मण्डप र कुंज, गहिरो गुफा, बांगोटिंगो गोरेटो भएको एकान्त स्थान, ढुंगे खुड्‍कीला र साना पुलहरु सबै यसमा समावेश छन। त्यसलाई नजिकैबाट हेर्दा कुँदाइएको शैलीमा नकडाइ न तीखोपन देखिएको छ। थुम्को र खोंचमा दृश्य र अदृश्यता मिसिएर नओकालो नउरालो देखिएको छ। त्यहाँ पर्वतमालाको दिशा अनुरुप पाँच सय अर्हतका मूर्तिहरु अवस्थितै छन। हुन त ती अर्हतका मूर्तिहरु त्यति ठूला छैनन, तापनि तीनीहरु मसिना र सूक्ष्म हुनुका साथै विचित्र रुप र हाउभाउमा सजीव जस्ता देखिएका छन। रुप-आकृति र कुँदाइको कुशलताको राम्रोसँग मिलन भएको ती मूर्तिहरु अमूल्य कलाकृति हुन। तर खेदलाग्दो कुरा हो भने इतिहासमा हुलदंगा र युद्धका कारण ती 500 अर्हतका मूर्तिहरुमध्ये हाल 449 वटा मात्र बाँकी रहेका छन।

          वान् फु क अर्थात दश सहस्र मंगलमय महलमा रहेको मैत्रेयको मूर्ति दोस्रो अतुलनीय वस्तु हो। त्यस वान् फु कलाई ता फो लौ पनि भनिन्छ अर्थात बृहल वुद्ध देवालय । यो देवालय युं ह कुं दरबारको सबैभन्दा अग्लो र ठूलो देवालय छ। यसको उचाइ 30 मिटर भन्दा बढी छ र देवालयको छानाका कुना मास्तिर उठेका छन् भने त्यो छाना तीन तहमा छन। यसको संरचना पूराका पूरै काठको भएको बताइएको छ। देवालयको बाहिरपट्टिबाट हेर्दा त्यो तीन तलाको एक अग्लो भवनजस्तो देखिन्छ भने भित्रपट्टिबाट हेर्दा कुनै फल्याकद्बारा नछेकिएको एक सिंगो भवन देखिन्छ। त्यको माझ खण्डमा श्रीखण्डमा कुँदिएको विश्वविख्यात मैत्रेय वोधिसत्व अर्थात भविष्यद् वुद्धको मूर्ति विराजमान छ। छब्बिस मिटर अग्लो यो मैत्रेय भविष्यद् वुद्धको मूर्तिको आठ मिटर भुइँमा गाडिएको छ।

          मूर्तिको अठार मिटर भाग भुइँमाथि देखिन्छ जसको व्यास आठ मिटर छ र वजन एक सय टन छ। मैत्रेय वुद्धको यस मूर्तिलाई विश्वमा सबैभन्दा ठूलो सिंगो काष्ठको मूर्ति मानिएको छ। सन् 1979 मा त्यस मूर्तिको जीर्णोद्धार गर्दा भुइँमुनि गाडिएको भाग 200 वर्षको अवधिबाट पार भएर जस्ताको त्यस्तै रहेको छ र यसमा श्रीखण्डको उच्च गुणस्तर प्रदर्शित भएको छ। यसबाट प्राचीनकालको चिनियाँ काष्ठ कला र पूरातात्विक वस्तुको संरक्षण क्षेत्रमा हासिल गरिएको ज्ञान उच्च स्तरमा रहेको कुरा प्रष्ट भएको छ।

           यसको तेस्रो अतुलनीय वस्तु होः चाउ फो लौ अर्थात वुद्ध महलमा अवस्थित चन्दन वुद्ध। शाक्यमुनि वुद्धको यो ताम्र मूर्तिको पछाडी पृष्ठभूमिमा गोलाकार पर्दा जस्तो प्रकाश-मण्डल देखिन्छ। यो प्रकाश-मण्डल र वुद्ध मूर्ति राखिएका खोपाहरु मूल्यवान देवदारका काठद्बारा सूक्ष्म तरिकाले कुशलताका साथ कुदिएका छन र यो एक अद्‍भूत सिर्जना हो। जमीनदेखि भवनको छानासम्म तीन तलामा विभाजित यस वुद्ध मूर्तिको खोपाको उचाइ दुइवटा घर जति छ। उभिएको अवस्थामा रहेको त्यो वुद्धको मूर्ति सूर्य अस्ताउने बेलामा निकै सानदार देखिन्छ। त्यसको पृष्ठभूमिमा रहेको गोलाकार पर्दाजस्तो प्रकाश-मण्डलमा ताम्रे ऐना जडान गरिएको छ। यस प्रकाश-मण्डलले ताम्रे ऐनालाई केन्द्र बनाई चारैतीर फैलिएर एक वृत्त बनाएको छ। यो प्रकाश-मण्डलले त्यहाँको बत्तिको प्रकाशसित मिलेर वौद्ध देवालयलाई झनै उज्यालो पारेको छ। स्वर्ण ड्रागन कुँदिएका दुइवटा खम्बाले वुद्ध मूर्ति भएका ती खोपालाई अड्याएका छन। सुनको मुलम्मा लगाइएको दलिनमा बेह्रिरहेका 99 वटा ड्रागनहरु शिर उठाउँदै नंग्रा चलाउँदै मानौं आकाशमा उडिरहेका जीवित ड्रागन जस्ता देखिन्छन।

          ती तीनवटा अतुलनीय र अद्‍भुत वस्तु बाहेक युंग ह कुं दरबारका भवनको निर्माण कला र सजावटका वस्तुहरु पनि विशेषखालका छन। उदाहरणका लागि धर्मचक्र भवनको निर्माण शैली अनुप्रस्थ आकारको छ भने तिब्बती शैलीको नक्कल गरेर त्यसको छानामा सुनको मुलम्मा लगाइएका पाँचवटा स्तूप बनाइएको छ। त्यस धर्मचक्र भवनबाट तिब्बती वास्तुकलाको शैली झल्किएको छ भने त्यो भवन हान् जाति र तिब्बती जातिको साँस्कृतिक कलाको सम्मिश्रण हो। त्यस भवनभित्र चारवटा भाषाका अक्षर कुंदिएका एउटा स्तम्भ राखिएको छ। त्यसमा छिंग राजवंशका राजाले लेख्नुभएको [लामा धर्म सम्बन्धी विवरण] नामक शिलालेख छ। त्यस शिलालेखमा लामा धर्मको उत्पत्ति तथा लामा धर्मका सम्बन्धमा छिंग राजवंशको नीति बारे बर्णन गरिएको छ। हान, मंजु, मंगोलिया र तिब्बती गरी चारवटा जातिका भाषामा लेखिएको यस शिलालेखबाट जातीय मेलमिलाप र एकता प्रतिबिम्बित गरिएको छ। सन् 1981मा युं ह कुं दरबार सर्वसाधारणका लागि खुला गरिएपछि हरेक वर्ष चिनियाँ र विदेशी गरी दशौं लाख यात्रु र भक्तजनहरु वुद्धको पूजाआजा गर्न र यस पवित्र स्थलको अवलोकन गर्नआउने गरेका छन। आज आएर युंग ह कुं दरबार वौद्ध धर्मको पत्रित्र थलो मात्र नभई अझ हान, मंजु, मंगोलिया र तिब्बती जातीको साँस्कृतिक कलाको ढुकुटी पनि हो।