प्राचीन कालमा चीनले प्रकृतिबाट प्राकृतिक जडीबुटी प्राप्त गरेकाले चीनको विशेषतायुक्त चिनियाँ जडीबुटी बनिसकेको छ। यस किसिमको जडीबुटी-विद्या मानिसहरुले दिनदिनै खानुपर्ने खाद्य-पदार्थसँग सम्बन्धित छ। औषधीलाई खाद्य-पदार्थमा मिसाउन सकिन्छ भने खाद्य-पदार्थलाई औषधीका रुपमा मान्न सकिन्छ। यसै कारण विस्तारै-विस्तारै खाद्य-पदार्थबाट र औषधीजन्य खाद्य-पदार्थबाट रोगको उपचार गर्ने चलन चलेको हो। चीनको लोक-जातिमा एउटा उखान छ: औषधी खाएर स्वस्थ बन्नुभन्दा खाद्य-पदार्थबाट राम्रो हुन्छ र खाद्य-पदार्थबाट गरिने उपचार औषधिबाटभन्दा राम्रो हुन्छ। प्राचीन कालमा होस् वा अहिले खाद्य-पदार्थका आधारमा स्वस्थ बन्ने कुरा लोक-जातिमा निकै प्रचलित भएकाले त्यो चिनियाँहरुको खाद्य परम्परामा विद्यमान एउटा चमत्कारी र विशिष्ट तरिका बनिसकेको देखिन्छ।
औषधी र खाद्य-पदार्थ सँगसँगै मिलेर रोगको उपचार गर्ने र औषधालय एवम् भान्सा घर बीच सम्बन्ध भएको कुरा उहिलेको"चाउ"कालमा (इसा पूर्व 1046—256सम्म) चलिआएको रोगको उपचार प्रणालीबाट देख्नपाइन्छ। प्राचीन कालका सम्बन्धित किताबहरुमा खाद्य-पदार्थबाट स्वस्थ बनाउने सम्बन्धी लेखहरु धेरै थिए। थाङ्ग राज-वंश (इसा पूर्व 618--907) का औषधि-शास्त्र विज्ञ सुन स्मोले तयार पारेको "हजारौं सुनौला तरिका" र "हजारौं सुनौला उप-तरिका" नामक उपचार सम्बन्धी दुइवटा महाकृतिमा धेरै विशेष लेखहरुमा खाद्य-पदार्थबाट स्वस्थ गराइने विषय बारे उल्लेख गरेका थिए। ती लेखहरुबाट प्राचीन कालमा खाद्य-पदार्थद्बारा स्वस्थ बन्ने सम्बन्धी यस शास्त्रको विकासमा गहिरो प्रभाव परेको देखिन्छ।
औषधि शास्त्रवेत्ता सुन स्मोको ठहर अनुसार, मानिसहरुको सुस्वाथ्य सन्तुलित खानामा भर पर्छ र आफू खुशी औषधी खानुहुँदैन। सम्बन्धित चिकित्सकले रोगीको उपचार गर्नुअघि सबैभन्दा पहिले रोग लाग्नुको कारण बारे थाहा पाएपछि सर्वप्रथम खाद्य-पदार्थका माध्यमबाट रोगीलाई निको पार्नुपर्छ। त्यसबाट निको नभएपछि औषधीको प्रयोग गरी रोगीको उपचार गर्नु पनि अबेर हुँदैन। चीनको लोक-जातिमा चलिआएको खाद्य-पदार्थको सहायताले स्वस्थ रहने तरिका र औषधीजन्य खाद्य-पदार्थ बनाउने उपायहरु सबै औषधि-शास्त्रवेत्ता सुन स्मोको धारणाबाट विस्तारै-विस्तारै विकसित हुँदैआएका हुन।
त्यति बेला स्वयम् सुन स्मोको उमेर सय वर्षभन्दा बढी थियो। यस तथ्यबाट त्यस बेला र त्यसपछिका मानिसहरुले खुशीसाथ उनका धारणाको अनुसरण गर्नेगर्थे भन्ने कुरा प्रमाणित हुन्छ। पछिगएर खाद्य-पदार्थ र औषधीजन्य खाद्य-पदार्थबाट स्वस्थ पार्ने उपाय चीनको लोक-जातिमा निरोगी हुने,रोगको निवारण र उपचार गर्ने तरिका निकै प्रचलित थिए।
खाद्य-पदार्थको सहायताले स्वस्थ गराउनु भनेको खाने-पिउने कुरालाई औषधिका रुपमा मानेर खानु हो। चीनमा साधारण दिनमा सागपात र खाने-पिउने कुराहरुको प्रयोग गरी रोगको निवारण र उपचार गर्ने चलन छ। यदि घरमा केही मानिसहरुलाई रुघा लागेमा अदुवाका चार-पाँचवटा टुक्रा र प्याजको सेतो भागका चार-पाँचवटा टुक्रालाई कालो चिनीसहितको पानीमा उमालेर त्यो तातो पानी खाएमा उसको शरिरमा पसिना आउँछ र छिटै निको हुन्छ। यस सम्बन्धमा चिनियाँहरुको जिब्रोमै झुण्डिएको अर्को एउटा उखान छ:"खाटमा बस्नुअघि मूला र खाटबाट ओर्लनुपछि अदुवा"। त्यसको अर्थ दिउँसो अदुवा खानुपर्छ भने बेलुकी मूला खानुपर्छ। नून, वेनेगर, अदुवा, प्याज, र लसुन आदि सबैले खाद्य-पदार्थबाट स्वस्थ पार्ने वा रोगको उपचार गर्ने भूमिका निर्वाह गर्दछन। त्यति मात्र नभई आजकाल केही मानिसहरुले वेनेगर र कोकाकोला मिसाएर निकै प्रचिलत रोग निरोधक पेयपदार्थ बनाइसकेका छन्।
खाद्य-पदार्थबाट रोगको उपचार गराउँदैआएको हाराहारीमा व्हा टुआन" नामक एक किसिमको खाने कुराको एउटा विशेष जात बनिसकेको छ।
"व्हा टुआन" भनेको फूललाई तरकारीका रुपमा बनाउनु हो। "व्हा टुआन"नामक यस किसिमको फूल-तरकारी इसा पूर्व छैठौं र सातौं शताव्दीको "ठून छ्यौ" युगमा उत्पन्न भएको हो र त्यो इसा पूर्व सातौं शताव्दीको थाङ्ग राज-वंशमा निकै प्रचलित थियो।
फूलहरु हजारौं किसिमका हुन्छन्। उत्तरी चीनमा खान हुने फूलको किसिम एक सयभन्दा बढी छ भने दक्षिणी चीनमा पर्ने "वनस्पति राज्य" मानिएको युन नान प्रान्तमा खान हुने फूलहरुको किसिम दुइ सय साठीभन्दा बढी छ।
"व्हा टुआन"बाट रोगको उपचार गर्न सकिन्छ। अझ विशेष गरी "व्हा टुआन"नामक यस किसिमको तरकारी महिलाहरुको स्वास्थ्यका लागि धेरै फाइदाजनक हुन्छ। प्रेमको चिन्ह मानिएको गुराँसको फूल महिलाहरुको महिनावारी सम्बन्धी रोगको उपचार गर्न र अनुहार सुन्दर पार्नका लागि सहायक हुन्छ। आरुका फूल र माछा एवम् झिंगे माछाबाट बनाइएको तरकारी स्वास-प्रस्वास क्रिया,रक्त सञ्चालन र पाकस्थलीको सबलीकरणका लागि धेरै फायदाजनक हुन्छ।
खानाको रुपमा रहेको औषधीजन्य खाद्य-पदार्थबाट रोग निवारण र उपचार गर्नु प्राचीन कालदेखि अहिलेसम्म नै चलिआएको छ। त्यति मात्र नभई अहिलेका मानिसहरुले त्यसलाई झन-झन मन पराउँदैआएका छन्। तिनका जातमा रोटी,खोले,सूप र तरकारी आदि पनि समावेश छन्। कुनै ठाउँमा मुख्य रुपमा औषधीसहित खाने कुरा तयार गर्ने होटलहरु वा रेष्टुराँहरु पनि देखापरेका छन्। औषधीजन्य खाद्य-पदार्थहरु नाना किसिमका र आ-आफ्नै विशेषता भएका छन्। जस्तै तरुल,"यी मी" नामक फूलको बीयाँ,हलुवाबेदको सुकुटी र चामल आदिबाट पकाइएको "बच्चाबच्ची खोले"नामक खाने कुरा बच्चाबच्चीहरुका पाकस्थली र फियोलाई सबल पार्न सहायक हुनजान्छन। त्यसबाहेक स्ठूआन प्रान्तका बै मु नामक एक किसिमको जडीबुटी र सुन्तलाको बोक्राबाट बनाइएको झोलले रुघा-खोकी निको पार्नसक्छ भने उत्तरी चीनमा पाइने रन शनको झोल रोगी र बुढा-बुढीहरुका लागि धेरै फाइदाजनक हुन्छ।
चीनको "खाद्य-पदार्थ सम्बन्धी स्वास्थ्य ऐन"ले खाद्य-पदार्थमा कुनै पनि औषधी राख्न कडाइसाथ प्रतिबन्ध लगाएको छ। यो प्रतिबन्ध लोक-जातिमा चलिआएको औषधीजन्य खाद्य-पदार्थबाट रोगको उपचार गर्ने तरिका विपरीत हुनगएको देखिन्छ। यस समस्याको समाधान गर्नका लागि सम्बन्धित एकाइले बयर,सुकाएको अदुवा,अरक पुदिना, चिनियाँ शान चा अर्थात हाथर्न लगायतका दर्जनौं जडी-बुटीहरुलाई खाने कुरामा समावेश गर्नसक्ने घोषणा गरिसकेको छ।
ओषधीजन्य खाद्य-पदार्थबाट मानिसलाई स्वस्थ पार्ने सम्बन्धी चिनियाँहरुको चालचलन चीनमा मात्र होइन अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पनि पसिसकेको देखिन्छ। जस्तै:गोदावरी फूलको रक्सी,सुन्तला बोक्राको चिया, जैतून-औषधी झोल,"फु लिङ्ग"नामक रोटी आदि औषधीजन्य
खाद्य-पदार्थ र पेय पदार्थहरुले विदेशीहरुको जीवनमा झन-झन द्रुत गतिले प्रवेश गर्दैगएको देखिन्छ।
|