चीनका तीनवटा महान चाडका लागि तयार गर्नुपर्ने खाद्य-पदार्थ
युआन स्याउ, टङ्ग च र युए पिङ्ग

         खाद्य-पदार्थ सम्बन्धी चीनको परम्पराको विशेषता वर्षका महत्वपूर्ण चाडका बेला स्पष्ट रुपमा देखिन्छ। वसन्त चाड,"तुआन ऊ चे" नामक चाड र "टुङ्ग छ्यौ चे"लाई चीनका परम्परागत चाडहरुमध्येका तीनवटा महान चाड मानिन्छ। यी तीनवटा चाड मनाउनका लागि तयार गर्नुपर्ने खाद्य-पदार्थ "युआन स्याउ","टङ्ग च" र"युए पिङ्ग" हुन। अब हामी यी तीनवटा खाद्य-पदार्थ बारे सविस्तार जानकारी हासिल गरौं।

          दशैं नेपालीहरुका लागि सबैभन्दा ठूलो, भव्य र रमाइलो चाड भएझैं चिनियाँ पात्रो अनुसार वसन्त चाड चिनियाँहरुका लागि सबैभन्दा ठूलो,भव्य र रमाइलो चाड हो। वसन्त चाडका बेला तयार पारिने खाद्य-पदार्थहरु एक सेट नै छ। दशैंपछिको तिहार जस्तै वसन्त चाड (अर्थात् नयाँ वर्षको पहिलो महिनाको पहिलो दिनदेखि पन्ध्रौं दिनलाई वसन्त चाड भनिन्छ) को अन्तिम भागलाई "युआन स्याउ चे"भनिन्छ। यस दिन चीनका सबै घरमा युआन स्याउ नामक खाद्य-पदार्थ, नेपालमा रसबरी जस्तै खाद्य-पर्दाथ खानुपर्ने चलन छ। तर चीनका उत्तरी र दक्षिणी भेगमा यस्तै किसिमको खाद्य-पदार्थको नाम फरक छ। उत्तरी भेगका मानिसहरु त्यसलाई "युआन स्याउ"भन्छन् भने दक्षिणी भगका मानिसहरु यसलाई "थाङ्ग युआन" भन्दछन्। तर थाङ्ग युआन र युआन स्याउ बनाउने तरिका अलि फरक छ।

          चीनको उत्तरी भेगमा युआन स्याउ खाद्य-पदार्थ बनाउने तरिका यसप्रकार छ: तिल, बदाम,काजु,मुङ्ग आदिका गेडाको धूलोमा चिनी वा मह हालेर स-साना गोला डल्ला बनाइन्छ। अनि ती स-साना गोलाकार डल्लाहरु पानीमा भिजेपछि एक मिटर ब्यास भएको ठूलो नाङ्लोमा भरिएको लेसिलो चामलको पीठोमा पटक-पटक घुमाइन्छ। ती गोलाकार डल्लाहरुलाई लेसिलो चामलको पीठोमा त्यसरी पटक-पटक गुडाउँदा तिनीहरुमा पीठो टाँसिएर अन्तमा रसबरी जस्तै अण्डाभन्दा सानो गोलाकार बन्दछ। ती गोलाकार डल्लाहरुलाई युआन स्याउ भनिन्छ। केही वर्षदेखि यता मानिसहरु धेरै व्यस्त हुनथालेकाले उनिहरु अब यो खाद्य-पदार्थ बजारबाट मात्र किन्ने गर्दछन्। भनौं हरेक बर्षको युआन स्याउ चे चाड आउनुअघि सडक-सडकका छेउ-छाउ वा बजार-बजारमा व्यापारीहरु तत्स्थानमै नाना किसिमका युआन स्याउ बनाएर बेच्ने गर्दछन्। स्वास्थ्यका कारणले आजकाल सरकारले यस्तो तरिकाले व्यापार गर्न तिनलाई छुट दिनेगरेको छैन। पैचिङ्गमा "ताउ स्याङ्ग छुन" र "क्वै स्याङ्ग छुन" नामक पूरानो नामी मार्काका युआन स्याउ देशबासीहरुले सबैभन्दा बढी मन पराउँदैआएका छन।

          चीनको दक्षिणी भेगका बासिन्दाहरु यो खाद्य-पदार्थ आफै बनाउन मन पराउँछन। उनीहरुले तातो पानीमा पकाइएको लेसिलो चामलको पीठोलाई भाग-भाग पारी त्यसभित्र ओखर, काजु , बदाम, तिल, बयर आदिका टुक्रा,चिनी वा मह हालेपछि गोलाकार डल्ला बनाउने गर्दछन्। चीनको दक्षिणी क्षेत्रका तयारी थाङ्ग युआनहरुमध्ये"निङ्ग पो" नामक थाङ्ग युआन र स्ठूआन प्रान्तको ठङ्ग तु नगरको "लाइ" नामक थाङ्ग युआन चीनभरि प्रसिद्ध छ।

          जे होस,खाँदाखेरी ती सबैलाई उम्लिरहेको तातो पानीमा राखी पकाएर खान्छ। पकाइएका ती युआन स्याउ वा थाङ्ग युआन अति मीठा हुन्छन। लोक-जातिमा चलिआएको भनाइ अनुसार,"युआन स्याउ चे" चाडमा रसबरी जस्तै युआन स्याउ वा थाङ्ग युआन खानुको अर्थ चिनियाँ भाषाका भेला हुनु र युआन स्याउ यी दुइवटा शव्दको उच्चारण एउटै भएकाले घर-परिवारका सबै सदस्यहरु बारम्बार"भेला हुँदैआएका वा हुनसक्नेछन्"भन्ने अर्थ लाग्छ।

            चिनियाँ पात्रो अनुसार, पाँचौं महिनाको पाँचौं दिनलाई"तुआन ऊ चे"चाड भनिन्छ। प्रचलित चलन अनुसार, यस दिन"टुङ्ग च"नामक खाद्य-पदार्थ खानुपर्छ। प्राचीनकालमा "टुङ्ग च"लाई "चिआउ शु"भनिन्थ्यो। त्यो नर्कट वा बाँसका पातहरुमा लेसिलो चामललाई बेह्रेर तीन कुने वा सिरकको आकारमा तयार पारी बफाएर वा पानीमा पकाएर तयार गरिएको खाद्य-पदार्थ हो। चीन ठूलो भएकाले चीनका विभिन्न क्षेत्रका बासिन्दाहरुले मन पराउँदैआएका खाद्य-पदार्थको स्वाद पनि फरक-फरक हुन्छ। त्यसैकारण भिन्ना-भिन्नै‍ ठाउँमा टुङ्ग च बनाउन चाहिने सामग्रीहरु पनि भिन्ना-भिन्नै छन। पूर्वी चीनमा पर्ने याङ्ग सि नदीको छेउछाउमा रहेका सु चाउ, च्या सिङ्ग, निङ्ग पो आदि क्षेत्रबाट बनाइएका"टुङ्ग च"हरुले दक्षिणी चीनको शैली र स्वादको प्रतिनिधित्व गर्दछन्। तिनभित्र धेरैजसो रातो दाल,कटुस,बयर,मासुका धूलो आदि राखिन्छ भने उत्तरी चीनका "टुङ्ग च"भित्र धेरैजसो बयर र नाना किसिमका फल-फूलहरुको धूलो राखिन्छ।

           टुङ्ग च चाडमा खानुपर्ने खाद्य-पदार्थको इतिहास निकै लामो छ। लोक जातिमा चलिआएको सार्वजनिक भनाइ अनुसार, "तुआन ऊ चे" चाडमा टुङ्ग च खाने चलन प्राचीनकालका देशप्रेमी "छियु युआन" नामक एकजना महाकविको सम्झनामा शुरु भएको हो। कागज पत्रका अनुसार कवि छियु युआन इसा पूर्व तेस्रो शताव्दीमा "छु को" नामक एउटा राज्यमा बसोबास गर्थे। उनको मातृ-भूमिमाथि शत्रु-राज्यले आक्रमण गरी त्यसलाई आफ्नो नक्शामा गाभेपछि उनले साह्रै दुःखी भएर चिनियाँ पात्रो अनुसार पाँचौं महिनाको पाँचौं दिनमा"मि लो च्याङ्ग"नामक एउटा नदीमा हाम्फालेर मरेका थिए। पछि मानिसहरुले उनको सम्झनामा त्यस दिनलाई छियु युआनको स्मृति दिवशका रुपमा मनाउनथाले। मानिसहरुले उनको उच्च गुणको सम्मान गर्दै हरेक वर्षको पाँचौं महिनाको पाँचौं दिनमा प्वालभित्र चामल हालिएका टुक्रा-टुक्रा बाँसहरुलाई नदीमा बगाउँनथाले। अनि त्यसपछि अर्को किम्बदन्ती अनुसार, ती प्वालभित्र चामल हालिएका टुक्रा-टुक्रा बाँसहरु नदीमा बसोबास गरिरहेका ड्रयागनबाट चोरेर खाइदिए रे। ती ड्रयागनहरुलाई धम्की दिनका लागि त्यहाँका बासिन्दाहरुले ती टुक्रा-टुक्रा बाँसहरुलाई नीमका पातले ढाकिदिनुका साथै रंगीचंगी रेशमी धागोबाट तिनलाई बाँधिदिने गर्थे। उक्त किम्बदन्ती अनुसार, ड्रयागनहरु ती दुइवटा चीज देखेर डराउँथे। पछि विस्तारै-विस्तारै त्यस किसिमका बाँसहरुको सट्टामा"चुङ्ग च"नामक यस किसिमको खाद्य -दार्थ बनाउन थालियो।

           टुङ्ग च, यो खाद्य-पदार्थ"तुआन ऊ चे"चाडमा खानुपर्ने खाने कुरा मात्र नभई चाडको बेलामा नाता-कुटुम्ब र इष्ट-मित्रहरुसित शिष्टाचार भेट गर्ने क्रममा मानिसहरुले एकले अर्कालाई कोसेलीका रुपमा चढाउनुपर्ने खाद्य-पदार्थ पनि हो।

            चिनियाँ पात्रो अनुसार, आठौं महिनाको पन्ध्रौं दिनलाई टुङ्ग छियौ चे चाड भनिन्छ। यस दिनको रातमा चन्द्रमा सबैभन्दा बाटुलो र उज्यालो हुन्छ। यस्तो पूर्णिमा भएका कारण यस दिनलाई "थुआन युआन चे"चाड अर्थात् भेला हुने चाड भनिन्छ। सो रातमा चन्द्रमाको पूजा-आजा गर्न र त्यसको दर्शन गर्नका लागि"युए पिङ्ग" नामक एक विशेष किसिमको रोटी नभई नहुने खाद्य-पदार्थल हो। युए पिङ्ग नामक रोटी पूर्णिमाको चन्द्रमाको आकार जस्तै बनाइएको हुन्छ जसमा केही टुक्रा-टुक्रा चीज-बीजहरु राखिएका हुन्छ। साधारण रोटीको तुलनामा त्यो निकै फरक छ। यस किसिमको रोटीको बाहिरी भागमा पौराणिक कथामा भनिएअनुसार छाङ्ग अ नामकी एउटी देवी चन्द्रमातिर उडेर गएको चीत्र वा सम्पन्न वर्षको दृष्य वा दीर्घायुको कामना सम्बन्धी चीत्रहरु पनि कुँदिएको देखिन्छ।

            टुङ्ग छियौ चे चाडको बेलुकी पूर्ण गोलाकार चन्द्रमा भर्खरै उदाउँदा मानिसहरु उदाइरहेको चन्द्रमातिर युए पिङ्ग र नाना किसिमका फल-फूलहरु राखेर पूजा-आजा गर्नथाल्र्छन्। पूजा-आजा गर्ने क्रिया सकिएपछि परीवारका सबै सदस्यहरु एउटै ठाउँमा बसेर चन्द्रमाको दर्शन गर्दा-गर्दै युए पिङ्ग रोटी खाने गर्दछन्।

            चीनका विभिन्न क्षेत्रहरुका युए पिङ्गको शैली र स्वाद पनि फरक-फरक छ। पैचिङ्गले प्रतिनिधित्व गरेको पैचिङ्ग शैलीको युए पिङ्ग रोटी,पूर्वी चीनमा पर्ने सु चाउ नगरले प्रतिनिधित्व गरेको सु चाउ शैलीको युए पिङ्ग रोटी, दक्षिणी चीनमा पर्ने क्वाङ्ग तुङ्ग प्रान्तको क्वाङ्ग शैलीको युए पिङ्ग रोटी र छाउ चाउ क्षेत्रको छाउ शैलीको युए पिङ्ग चीनभरिमै सबैभन्दा लोकप्रिय छन।

             चिनियाँहरुको जीवनस्तरमा सुधार हुँदैआएको सन्दर्भमा युए पिङ्ग रोटीभित्र राखिने चीज-बीजहरुमा पनि परिवर्तन भएको देखिन्छ। परम्परागत चिनी, बयर,नरिवल, रातो दालका धूलो, सुकुटी मासु आदि बाहेक हाँसका नूनिलो अण्डाको पहेंलो भाग,फल-फूलका मसिना टुक्रा र काकाओसिहतको ध्यू पनि युए पिङ्ग रोटीभित्र राख्नेगरिन्छ।

             युए पिङ्ग रोटी नाता-कुटुम्ब र इष्ट-मित्रहरुसित शिष्टाचार भेट गर्दा एक-अर्कालाई दिने-चढाउने कोसेली हो। "टुङ्ग छियौ चे" चाड आउनुअघि नाना किसिमका युए पिङ्ग रोटीले बजार टन्न भएको हुन्छ। यस कुराले मानिसहरुलाई "टुङ्ग छियौ चे"चाड छिटै आउन लागेको संकेत दिन्छ।