पोताला दरबार चीनको तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको सदरमुकाम ल्हासा शहरको केन्द्रमा अवस्थित होंग शान पहाडमा पर्दछ। पोताला दरबार निकै ठूलो र शानदार देखिन्छ। त्यसलाई "विश्वको सबैभन्दा अग्लो पहाडको मणी" भनिन्छ। पोताला दरबार तिब्बती जातिहरुको वास्तुको उत्कृष्ठ नमूना हुनुका साथै प्राचीन चीनका सबैभन्दा प्रसिद्ध वास्तुहरुमध्येको एक पनि हो।

           पोताला दरबार तिब्बतका दलाई लामाहरुले राजनैतिक, धार्मिक गतिविधि सञ्चालन गर्ने स्थान हुनुका साथै दलाई लामाहरु बस्ने ठाउँ पनि हो जुन हालसम्म तिब्बतमा संरक्षित प्राचीनकालको सबैभन्दा ठूलो ठूलो वास्तु हो। सम्बन्धित सामग्रीमा लेखिएअनुसार, पोताला दरबारको निर्माण सातौं शताव्दीको थु पो राज्यको "सोंग चान कान बु" को शासनकालमा गरिएको थियो। त्यस बेला पोताला दरबारलाई होंग शान दरबार भनिन्थ्यो। त्यो दरबार निकै ठूलो छ। त्यसको बाहिरपट्टि तीनवटा पर्खाल छन् भने दरबार भित्र एक हजारभन्दा बढी कोठाहरु छन जुन त्यस बेलाको थु पो राज्यको राजनीतिक केन्द्र पनि थियो। नवौं शताव्दीमा थु पो राज्यको अन्त्य भएपछि तिब्बत लामो समयसम्म युद्धको अवस्थामा आइपरेको थियो। त्यसपरछि त्यस दरबारमा पहिलेको जस्तो रमाइलो वातावरण पनि रहेन।

            सन् 1645 मा पाचौं दलाई लामाले पोताला दरबारको पुनर्निर्माण कार्य थाल्नुभएको थियो। त्यसपछि विभिन्न कालका दलाई लामाहरुले पनि पोताला दरबारको पुनर्निर्माण कार्य गर्नुभएको थियो। पोताला दरबारमा तेह्र तला छन् र त्यसको उचाइ 110 मिटर छ। पोताला दरबारका भित्ता सबै बाक्लो इँटद्बारा बनाइएका छन। भित्ताको सबैभन्दा बाक्लो ठाउँ पाँच मिटर जति बाक्लो छ। त्यस भित्तालाई भूकम्पको प्रतिरोध गर्नसक्ने गरी निर्माण गरिएको छ। पोताला दरबार सयौं वर्षदेखि विजुली र भुइँचालोको परीक्षामा उत्तिर्ण हुँदैआएको छ र हालसम्म पनि यो ज्यादै शानदार देखिन्छ। पोताला दरबार मुख्य गरी पूर्वी भागमा रहेको सेतो दरबार, मध्य भागमा रहेको रातो दरबार र पश्चिमी भागमा रहेको सेता आवासहरु मिलेर बनेको छ। रातो दरबार अगाडि एउटा अग्लो र सेतो भित्तो छ। वौद्ध धर्म सम्बन्धी चाड-पर्वका बेला यी भित्तामा ठूल्ठूला व्यानरहरु झुण्ड्याइन्छन। विभिन्न कालका लामाहरुले आफ्नो विशेषताअनुसार पोताला दरबारको निर्माण गरे तापनि त्यो दरबार पहाडमा भएकाले समस्त दरबार निकै शानदार र भव्य देखिन्छ। सो दरबार वास्तु-कलाका क्षेत्रमा निकै उच्च स्तरमा पुगेको देखिन्छ। रातो दरबार पोताला दरबारको मुख्य भाग हो। त्यहाँ विभिन्न वंशका दलाई लामाका चिहान अर्थात स्तूपहरु पनि छन। ती स्तूपमध्ये पाचौं दलाई लामाको चिहान सबैभन्दा सुन्दर छ। त्यो स्तूप पन्ध्र मिटर जति अग्लो छ। स्तूपको माथिल्लो भाग गोलो छ भने तल्लो भाग चारकुने आकारको छ। पाँचौं दलाई लामाको शवलाई सुख्खा पारिएपछि त्यस स्तूपमा राखिएको छ। स्तूपको बाहिरपट्टि रङ्गीचङ्गी गहनाहरु झुण्ड्याइइएका छन। 3724 किलोग्राम सुनको मोलम्मा लगाइएको त्यस स्तूपमा पन्ध्र हजारभन्दा बढी गहनाहरु टाँसेर राखिएको छ। स्तूपको तल्लो भागमा विभिन्न आकारका भाँडा र वेदीहरु राखिएका छन। स्तूपको छेउमा एउटा ठूलो कोठा छ। त्यस कोठामा 48 वटा ठूला थाम छन्। हरेक थाम छ मिटरभन्दा अग्लो छ। थाममा मूर्ति अनि सिंह र हात्ति आदिका चित्रहरु पनि कुँडिएका छन्। सत्रौं शताव्दीमा पोताला दरबारको पुनर्निर्माण र विस्तार गर्ने क्रममा तिब्बतका धेरै उत्कृष्ठ चित्रकारहरुले दरबारको भित्तामा थुप्रै सुन्दर भित्ते-चित्रहरुको सिर्जना गरेका थिए। उनीहरुले ठूला-साना दरबारका भित्ताहरु, ढोकाहरु र बाटामा पनि रङ्गीचङ्गी चित्रहरु कुँदेका थिए। यी चित्रहरुमा ऐतिहासिक व्यक्तिहरुका कथा, बुद्ध धर्म-शास्त्रमा लेखएका किंबदन्तिहरु र वास्तु, रीतीरवाज, खेलकुद तथा मनोरञ्जन समारोह लगायत जीवनका विभिन्न क्षेत्रका विषयहरु पनि समावेश छन। यी चित्रहरुले पोताला दरबारमा उच्च स्थान ओगटेका छन।

             यसका अतिरिक्त, पोताला दरबारमा सत्रौं शताव्दीदेखि यताका दश हजारवटा जति पूराना चित्रहरु र ढुङ्गा, काठ वा माटोबाट बनाइएका मूर्तिहरु पनि राखिएका छन। साथै पोताला दरबारमा तिब्बती जातिका परम्परागत हस्तकलाका वस्तुहरु पनि समावेश छन। कलाको दृष्टिकोणबाट हेर्दा यी वस्तुहरुको उच्च मूल्य रहेको छ। यी वस्तुहरुबाट एक हजार वर्षभन्दा बढी समयदेखि यता तिब्बती जाति र हान जाति बीचको मैत्रीपूर्ण आवत-जावत र साँस्कृतिक आदान-प्रदानको लामो इतिहास पनि प्रतिबिम्बित गरिएको छ। "विश्वको उच्च पहाडमा रहेको मणि"को नाउँ पाएको पोताला दरबार आफ्नो विशेषता, वास्तु-शैली, भित्ते-चित्रहरु र मूर्तिहरुले विश्वमा प्रख्यात छ। पोताला दरबारमा तिब्बती, हान, मंग र मान जातिका सर्वश्रेष्ठ कलाकारहरुको उच्च गुणस्तर र तिब्बती जातिको वास्तु-कलाको महानता पनि प्रतिबिम्बित भएको छ। सन् 1994 मा युनेस्कोले पोताला दरबारलाई साँस्कृतिक सम्पदाको रुपमा "विश्व सम्पदा सूची"मा समावेश गरेको छ।