«وحید قربانی، دکترای روابط بین‌الملل و کارشناس مسائل چین» در یادداشتی اختصاصی برای بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین در خصوص عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای نوشت: از آنجایی‌که شانگهای یک همگرایی سیاسی و امنیتی دست جمعی منطقه‌ای را دنبال می‌کند، ایران با عضویت دائم در این سازمان یک تمرین مناسب برای همگرایی منطقه‌ای را انجام می‌دهد.

به باور دکتر قربانی که مدیرگروه سیاست خارجی «پژوهشکده تحقیقات راهبردی» است با عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای، مقامات این کشور انتظار دارند که در حوزه‌های تأثیرگذاری که ایران در آن دست بالاتر را دارد، نادیده گرفته نشود.

متن کامل یادداشت دکتر وحید قربانی را در زیر مشاهده می‌کنید:

از سال 2005 میلادی، ایران همواره از مقام ناظر در سازمان همکاری شانگهای برخوردار بوده و تقریباً از سال 2006 میلادی ایران درخواست عضویت دائم در این سازمان را داشته است. بااین‌حال، به دلیل برخی مسائل پیچیده و خاص، درخواست ایران سال‌ها بی‌پاسخ‌مانده بود تا درنهایت در 17 سپتامبر 2021، سازمان همکاری شانگهای رسماً حضور ایران را برای عضویت دائم در این سازمان تأیید کرد. سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر یک سازمان منطقه‌ای است که نه نظامی است و نه اقتصادی و بیشتر در راستای شکل‌دهی به‌نوعی ترتیبات امنیت دسته‌جمعی گام برمی‌دارد و در این مسیر هنوز به تکامل لازم دست نیافته است. ایران به‌خوبی از وضعیت کنونی و سطح و ماهیت کار این سازمان آگاه است و نگاه تقلیل‌گرایانه و یا افراط‌گرایانه به نتایج عضویت در آن ندارد، هرچند در اظهارنظرهای سیاسی این دستاورد بسیار بزرگ در سپهر سیاسی ایران نشان داده‌شده است.

توسعۀ همگرایی سیاسی ـ امنیتی

واقعیت امر نشان از آن دارد که عضویت دائمی در سازمان همکاری شانگهای، هماهنگی و همکاری ایران با کشورهای عضو در امور منطقه‌ای و بین‌المللی را تقویت می‌کند. به بیانی بهتر، ازآنجایی‌که شانگهای یک همگرایی سیاسی و امنیتی دست جمعی منطقه‌ای را دنبال می‌کند، ایران با عضویت دائم در این سازمان یک تمرین مناسب برای همگرایی منطقه‌ای را انجام می‌دهد. درعین‌حال، ایران همواره سازمان همکاری شانگهای را ابزاری برای تقویت امنیت در آسیای مرکزی و در کنار آن، با صراحت کلام بیشتر، چارچوبی سیاسی و امنیتی برای مهار کنشگری ایالات‌متحده در منطقه و مقابله با تهدیدات یک‌جانبه‌گرایی آن در سطوح مختلف بین‌المللی می‌بیند.

تثبیت سیاست نگاه به شرق

عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، اعتبار و حیثیت بیشتری به دکترین سیاست خارجی ایران در نگاه به آسیا و قدرت‌های نوظهور دنیایِ شرق می‌دهد. علاوه بر این، فضای مثبتی را شکل می‌دهد که از این طریق ایران می‌تواند ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی سیاست  خارجی خود را در آن توسعه بخشد. به بیانی دقیق‌تر، عضویت دائم در این سازمان به این معنی است که در آینده چین، روسیه، هند و ایران فضای بیشتری برای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه بین‌المللی و منطقه‌ای خواهند داشت و از این منظر در وزن‌کشی‌های بین‌المللی برای ایران نیز اهمیت دارد.

استقبال از گسترش موضوعی سازمان همکاری شانگهای به موضوعات اقتصادی و تجاری

هرچند هدف بنیادین و اساسی تأسیس سازمان همکاری شانگهای، اقتصادی و یا همگرایی اقتصادی نبوده است و هنوز هم به‌طورجدی در دستور کار این سازمان بین‌المللی قرار ندارد (حتی گسترش تجارت آزاد اقتصادی در چارچوب آن با مخالفت برخی اعضا ازجمله روسیه مواجه است)، بااین‌وجود ایران امیدوار است از طریق این سازمان، همکاری اقتصادی و تجاری با اعضا را تعمیق بخشد و از فرصت همکاری با کشورهای نوظهور روسیه، چین و هند برای توسعۀ اقتصادی و تجاری خود بهره‌برداری نماید و به همین دلیل سعی می‌کند اختلافات سیاسی را با کشورهای عضو سازمان کنار بگذارد تا همکاری اقتصادی و تجاری را در چارچوب آن تقویت نماید. معتنابه است که این موضوعی مهمی است که در کلام رئیس‌جمهور ایران، دکتر رئیسی در اجلاس شورای سران شانگهای که اخیراً در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد به‌صراحت مورداشاره قرار گرفت. به نظر، ایران از گسترش موضوعی سازمان همکاری شانگهای به حوزه‌های اقتصادی و تجاری استقبال می‌کند. در این راستا، ایران از ظرفیت بالایی برای تقویت روابط بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برخوردار است؛ در همین راستا و طی چند سال آینده، کشورهای عضو این سازمان نیاز به همکاری بیشتر و در زمینه وسیع‌تری ازجمله فرهنگی، گردشگری، اقتصادی و تجاری پیدا خواهند کرد. با توجه به اینکه عضویت دائم ایران در شانگهای باعث نزدیک‌تر شدن مواضع و اعتمادسازی بیشتر خواهد شد، لذا این امر همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصادی و تجاری را برای اعضا و ایران مساعدتر از قبل می‌کند.

ایران کنشگر روند ساز در فرآیندها و تحولات غرب آسیا

چین، روسیه و هند به ترتیب دارای نفوذ قوی خود در اروپا، شرق آسیا و آسیای جنوبی هستند و ایران نیز دارای نفوذ قوی در غرب آسیا است. ایران کنشگر روند ساز در فرآیندها و تحولات منطقه­ای است، حتی اگر این روندها نقطۀ مقابل ارادۀ آمریکا و سیاست­های منطقه­ای آن تلقی گردد. حال اگر این چهار کشور ادغام شوند و همه باهم همکاری کنند، نتیجه طبیعی خوب خواهد بود و نفوذ جهانی سازمان همکاری شانگهای نیز افزایش می‌یابد. ایران به‌عنوان نخستین کشور غرب آسیا شرایط عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای را کسب کرده است و این موضوع به‌نوبۀ خود موجب خواهد شد که این کشور از فضای سازمان همکاری شانگهای برای مدیریت اوضاع امنیتی منطقه بهره‌برداری نماید و فضای بیشتری در نقش‌آفرینی منطقه‌ای در اختیار داشته باشد.

سازمان همکاری شانگهای مکمل مشارکت جامع راهبری ایران و چین

ایران و چین طی سالیان اخیر، توسعۀ همه‌جانبه تعاملات را در دستور کار قرار داده‌اند. در سال‌های گذشته، برخی مسائل سیاسی در داخل دو کشور و سیاست یک‌جانبه آمریکا در خروج از برجام مانع از گسترش سطح همکاری‌ها به‌ویژه در عرصۀ اقتصادی و تجاری و مالی ـ بانکی شده بود، اما بااین‌وجود، فشارهای آمریکا تلنگری بود تا مقامات چینی و ایرانی این بار حساب‌شده‌تر به‌سوی یکدیگر حرکت کنند. ایران و چین طی چند ماه گذشته برنامۀ جامع همکاری‌های 25 ساله را به سرانجام رسانده‌اند که نوعی مشارکت همه‌جانبه است. اکنون با عضویت دائم ایران سازمان همکاری شانگهای، دو کشور زمینه‌های مشترک بیشتری برای همکاری در حوزه‌های سیاسی و امنیتی بین‌المللی و منطقه‌ای خواهند داشت.

شایان‌ذکر است که هم‌اکنون تروریسم ازجمله مسائل سیاسی ـ امنیتی جدی جمهوری خلق چین در مناطق غربی این کشور است و برای مبارزه با بُعد بین‌المللی و منطقه‌ای عناصر تروریستی حاضر در غرب آسیا، به توان و نفوذ اطلاعاتی و امنیتی ایران (به‌عنوان سپر امنیتی غربی چین در برابر تروریسم) نیاز دارد. بر اساس برآوردها، در سال 2018 میلادی حدود پنج هزار اویغور در سوریه برای گروه‌های مختلف نظامی و شبه‌نظامی در نبرد با دولت مرکزی حضورداشته‌اند. مسائل امنیتی غرب آسیا، خلیج‌فارس، تنگه باب المندب (به‌عنوان گلوگاه انرژی عربستان و عبور 4 میلیون بشکه نفت در روز) و سایر نواحی شبه‌جزیره عرب جدا از مسائل شرق آسیا و قدرت‌های نوظهور ازجمله تأمین امنیت انرژی چین و هند نیست و نوعی در هم تنیدگی معماهای امنیتی این دو مناطق وجود دارد. بنابراین با عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای، انتظار می‌رود که نگرایی اعضای سازمان از تهدیدات ساختگی آمریکا از ایران مرتفع گردد و برای مثال، اطمینان چین از تأمین امنیت مسیر انتقال انرژی این کشور از سوی ایران افزایش یابد.

افغانستان نخستین آزمون همگرایی سیاسی-امنیتی

با عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای، مقامات این کشور انتظار دارند که در حوزه‌های تأثیرگذاری که ایران در آن دست بالاتر را دارد، نادیده گرفته نشود. برای مثال، اگر نظم و امنیت آسیای جنوبی (با حضور هند، پاکستان و منازعه کشمیر) و آسیای مرکزی در ارتباط با ایران است و ایران خود را یکی از کنشگران این مناطق می‌بیند؛ نظم و امنیت آتی افغانستان کلاً به ایران گره خورده و این کشور نمی‌تواند سرنوشت آن را جدا از خود ببیند. در نتیجه، افغانستان و آینده نظم سیاسی و امنیتی این کشور آزمون مهمی است، زیرا می‌تواند محل اختلاف ایران و برخی اعضا باشد و اگر وضعیت به سمتی برود که مدل نهایی با کنار گذاشتن ایران پیش برود، در آینده همکاری این کشور با سازمان همکاری شانگهای تأثیر منفی خواهد گذاشت.

سخن پایانی

تبدیل وضعیت ایران به عضویت دائم، دارای منافع و علایق متقابل برای طرفین است. اعضای سازمان همکاری شانگهای از طریق همکاری با ایران به‌عنوان کشوری که سابقۀ موفقی در مبارزه با تروریسم دارد، می‌توانند بر بسیاری از نگرانی‌های امنیتی خود فائق آیند. در همین راستا انتظار می‌رود که اعضای سازمان حضور فعالانه‌تری را در روندهای امنیتی غرب آسیا به منصۀ ظهور برسانند. به نظر عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان مذکور مقدمه‌ای است برای آنکه چین و روسیه و حتی هند به تصویری باثبات‌تری از انگیزه و اراده ایران برای همکاری بلندمدت با دنیای شرق نائل آیند.