ماجرای پیچیده آلودگی هوا تهران

تهران لحظه‌شماری می‌کند تا خود را به عنوان ابرشهر به جهانیان معرفی کند. شهری که در طول روز حدود ۱۳ میلیون نفر جمعیت دارد و در شب هم جمعیت آن چیزی قریب به ۹ تا ۱۰ میلیون نفر است. این شهر در کنار همه مشکلاتی که دارد از دو پدیده اجتماعی و محیط زیستی بزرگ به نام‌های ترافیک و آلودگی رنج می‌برد به گونه‌ای که خیلی‌ها اگر چاره داشتند بار و بندیل‌شان را جمع کرده و از آن فرار می‌کردند.

آلودگی هوای تهران موضوعی تکراری و قدیمی است که تاکنون گزارش، مقاله، یادداشت و مصاحبه‌های بی‌شماری درباره آن منتشر شده است. مشکلی که راهکاری مختلفی برای آن پیشنهاد می‌شود اما هیچ‌یک تاکنون موثر نبوده است.

یکی از این طرح‌ها که پس ازانقلاب اسلامی به منظور رفع تراکم تردد وسایل نقلیه در تهران به اجرا گذاشته شده است، طرح‌های مرحله‌ای بهبود نسبی ترافیک در مرکز شهر با اجرای سیستم محدوده طرح ترافیک است.

ایران از معدود کشور‌هایی است که در زمینه تجربی موفق به ایجاد محدوده خاص ترددی به وسعت زیاد شده است. این طرح از شهریور سال ۱۳۵۸ تاکنون در بیش از ۱۹ مرحله به اجرا در آمده است. مرحله نخست این طرح که از ابتدای شهریور ۱۳۵۸ آغاز شد با ایجاد مسیر ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر بوسیله ایجاد مسیری به طول ۳۰ کیلومتر بود.

«حسین‌زاده»، کارشناس ترافیک می‌گوید: «شاید بتوان یکی از مراحل مهم در کاهش آلودگی هوا را اجرای طرح تردد زوج و فرد خودرو‌ها برشمرد که در ابتدا داد خیلی از رانندگان را درآورد. اواسط آذر ماه سال ۱۳۸۴ بود که به یک‌باره به دلیل آلودگی شدید هوای تهران مبادرت به اجرای طرح تردد نوبتی خودرو‌ها یا طرح زوج و فرد شد. در آن سال ساعات اجرای این طرح از ۶:۳۰ صبح الی ۱۹:۳۰ بعدازظهر و پنج شنبه‌ها از ۶:۳۰ صبح لغایت ۱۳ بعدازظهر در نظر گرفته شد. طرحی که با توجه به محدود کردن تردد نیمی از خودرو‌های شهر در حلقه دوم ترافیکی تهران می‌توانست هم از آلودگی هوای آن روز‌های تهران کم کند و هم بار ترافیک را در حلقه بعدی محدوده طرح ترافیک کاهش دهد.»

اگرچه تعداد خودرو‌های سواری در چند دهه اخیر بیشتر شده، اما به همان نسبت تغییر سیستم خودرو‌ها از کاربراتوری به انژکتوری هم سبب شده که دیگر خودرو‌های سواری مانند گذشته آلاینده نباشند. از سوی دیگر طرح ترافیک و حلقه دوم ترافیکی شامل خودرو‌هایی مانند اتوبوس‌های درون شهری که آلایندگی بالایی دارند نمی‌شود و فقط شهروندان از راه‌های مختلف اذیت می‌شوند.

«حجت نظری»، عضو شورای شهر تهران می‌گوید: «تا جایی که من اطلاع دارم، میزان آلایندگی ناشی از خودروهای سواری در شهر تهران حدود ۳ درصد از کل آلودگی هوای تهران است. خودرو‌های سنگین مانند اتوبوس، کامیون و کامیونت ۳۵ درصد از آلودگی هوای تهران را شکل می‌دهند و سهم موتورسیکلت‌های غیر برقی و غیر انژکتوری هم بالغ بر ۱۰ درصد است.»

هوای تهران هنوز آلوده است و تعداد روزهای پاک پایتخت در طول سال انگشت‌شمار است. عامل اصلی آلودگی هوای تهران گاز ازون است که با گرم شدن هوا این آلاینده نیز افزایش می‌یابد.

«آرش میلانی»، عضو شورای اسلامی شهر تهران می‌گوید: «مطابق اعلام سازمان‌های جهانی، آلودگی هوا در مرگ و میر انسان‌ها نقش عمده‌ای دارد. براساس اعلام وزارت بهداشت و درمان در تهران بین ۴ تا ۵ هزار مرگ در هر سال به دلیل آلودگی هوا رخ می‌دهد و تعداد افراد زیاد دیگری هم دچار ناراحتی‌های قلبی می‌شوند. انتشار آلودگی هوا از جانب وسایل متحرک بیش از سایر عوامل است و این وسایل متحرک باعث افزایش ذرات معلق در شهر شده‌اند. ما در ۶ ماهه دوم سال ۹۷ به تعداد ۲۰ روز هوای پاک و ۱۳۲ روز هوای سالم تجربه کردیم که در سال ۹۶ این عدد تنها ۵ روز هوای پاک بوده است.»

«پیروز حناچی»، شهردار تهران در تازه‌ترین اظهارات خود گفته: «۸۰ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از سوخت‌های فسیلی اعلام شده که از این رقم ۴۰ درصد مربوط به خودروهای شخصی است، برای همین باید بتوانیم استفاده از خودروهای شخصی را کاهش دهیم.»

همین موضوع باعث شده تا بسیاری از شهروندان از این که نقش آلاینده‌های دیگر در نظر گرفته نمی‌شود، گله‌مند باشند.

«مژگان» ۳۳ ساله می‌گوید: «شهروندان هر از گاهی شاهد اجرای طرح‌های جدیدی هستند که فقط زندگی را برای آنها دشوارتر می‌کند. هروقت می‌خواهند آلودگی هوا را کاهش دهند، ما مردم باید تواناش را پس بدهیم. همیشه همه تقصیرها بر گردن خودروهای شخصی است.»

بر اساس قانون جدیدی که از ابتدای تیرماه ۹۸ پیاده‌سازی شده، از این پس در هر فصل رانندگان فقط می‌توانند ۲۰ روز به صورت رایگان در محدوده کاهش آلودگی هوا تردد کنند.

«صارمی»، کارشناس مدیریت شهری می‌گوید: «در تابستان امسال ۱۸ روز تعطیل رسمی وجود دارد که اگر از مجموع روز‌های تابستان که معادل ۹۳ روز خواهد بود کاسته شود به عدد ۷۵ روز خواهیم رسید. در خوشبینانه‌ترین حالت از ۷۵ روز نیمی روز‌های زوج و نیمی روز‌های فرد خواهند بود یعنی با کمی اغماض سهم هر خودرو برای تردد ۳۸ روز بوده است؛ و با احتساب تنها ۲۰ روز اجازه تردد رایگان هر شهروند صاحب خودرو از فردا ۵۰ درصد برای استفاده از خودروی شخصی در محدوده طرح زوج و فرد سابق محدود شده است.»

در مجموع سهم همه وسایل‌نقلیه‌ای که در تهران تردد می‌کنند در آلودگی آن ۸۰ درصد است و ۲۰ درصد دیگر به خاطر آلودگی ایجاد شده توسط صنایع است.

«مجتبی» ۴۲ ساله می‌گوید: «در تمام روز‌هایی که هوای تهران آلوده بود تنها راهکاری که به ذهن مسئولان می‌رسید، اجرای طرح زوج و فرد سراسری برای خودرو‌های سواری بود، خودرو‌هایی که سهم‌شان تنها ۳ درصد از میزان آلایندگی است. حال نیز به بهانه کنترل آلودگی هوا، تردد خودرو‌های سواری در محدوده زوج یا فرد سابق، پولی شده تا شهرداری بتواند به این بهانه درآمد خود را افزایش دهد. جالب‌تر اینکه نام محدوده زوج یا فرد به محدوده «کاهش آلودگی هوا» تغییر کرده است.»

بخش دیگر آلودگی ۶۸ درصدی هوای تهران، مربوط به اتوبوس‌ها است. اتوبوس‌های درون شهری هم به موجب این که وسیله نقلیه عمومی هستند، معاف از پرداخت عوارض طرح ترافیک هستند و بود و نبود طرح ترافیک اثری در میزان تردد آن‌ها ندارد، همچنان که بود و نبود طرح ترافیک اثری در تردد شبانه کامیون‌ها نداشته است.