2018'de Çin-Türkiye ortak gündemi

  2019-01-03 20:38:02  cri

-Emre DEMİR-

Türkiye-Çin ilişkilerinde hareketli bir yıl geride kaldı. 2018'in Çin'de Türkiye Turizm yılı olarak belirlenmesi, bu yılı, uzun süreli etkileri olacak bir dönüm noktası haline getirdi. Yıl boyunca düzenlenen ziyaretler, toplantılar, sergiler ikili ilişkilere ivme kazandırdı.

Uluslararası meselelerde iki ülkenin daha önce hiç olmadığı kadar benzer tutumlar sergilemesi dikkat çekti. Bilhassa serbest ticaret, küresel yönetişimde reform, tarihi ipek yolunun canlandırılması gibi konularda, iki ülke yetkililerinden benzer açıklamalar geldi. Yaz mevsiminde Türk ekonomisinin girdiği sıkıntılı günlerde, Çin'den siyasi ve finansal destek vardı.

Türkiye ve Çin'in ortak gündeminde 2018'in öne çıkanlarına bir göz atalım...

İkili ilişkiler logoyla taçlandı

Çin'de Türkiye Turizm Yılının açılış galasında turizm yılı resmi logosu görücüye çıktı. Geleneksel Çin düşüncesinin sembollerinden yin-yang ile nazar boncuğunun iç içe geçtiği tasarım, yıl boyunca tüm etkinliklerde kullanıldı. Dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Numan Kurtulmuş gala için Çin'e geldi, muhataplarıyla görüştü, tarihi yerleri ziyaret etti.

Mayıs ayına gelindiğinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak'ın Çin ziyareti gerçekleşti. Albayrak, Çin Ulusal Enerji İdaresi Başkanı Nur Bekri'le bir araya geldi. İki ülke arasında, üçüncü nükleer santral projesiyle ilgili görüşmeler sürdü.

BRICS'e T eklenir mi?

Temmuz ayında Güney Afrika'da düzenlenen BRICS zirvesine Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi Dönem Başkanı olarak özel davetle katıldı. Bu zirve sırasında Erdoğan-Xi Jinping görüşmesi gerçekleşti. Erdoğan'ın bu zirvede BRICS'e girme isteğini ifade etmesi ve 'BRICST' konseptini ortaya koyması dikkat çekti. Erdoğan, BRICS konusunda özellikle Çin'in bu mekanizmanın gelişmesinden yana olduğunu belirtti.

O dönemde Türkiye'nin BRICS'e ilgisi üzerine Çin haber sitesi Fenghuang'da çıkan bir analizde, "AB tarafından reddedilen, ABD ile kavgalı olan Türkiye, Çin'in planının cazibesini gördü" yorumu yapıldı.

Başkanlar düzeyinde görüşme sıklığı arttı

Erdoğan ile Xi arasında yıl içerisinde telefon görüşmeleri de vardı. Nisan ayındaki telefon görüşmesinde Xi Jinping, Çin'in Kuşak ve Yol girişimiyle Türkiye'nin Orta Koridor girişimi arasındaki bağın güçlendirilmesinin önemine işaret etti. Bu görüşmede terörle mücadele ve Suriye konusu da gündeme geldi.

Xi Jinping, 24 Haziran'daki seçim başarısından dolayı Erdoğan'ı tebrik etti. Xi mesajında "Sizin liderliğiniz altında, ulusal kalkınma yolunda Türkiye'nin daha büyük ve yeni başarılar kazanacağına inanıyorum" ifadesini kullandı.

Seçimlerin ardından 9 Temmuz'da Erdoğan'ın göreve başlama törenine ülkesini temsilen Çin Kültür ve Turizm Bakanı Luo Shugang katıldı. Erdoğan'a Xi'nin selam ve tebriklerini ileten Luo, Türkiye ile ilişkilere büyük önem verdiklerini söyledi.

24 Haziran seçimlerinin ardından Çin dışişlerinden yapılan açıklamadaysa, Türk halkının tercihine saygı duyulduğu, Erdoğan'ın seçim zaferinin tebrik edildiği belirtildi. Aynı açıklamada, Çin-Türkiye ilişkilerinin, iki ülke liderinin rehberliğine geliştiği ifade edildi.

Dışişleri bakanları arasında yakın temas

Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Haziran ayında Çin'e çalışma ziyareti gerçekleştirdi. Çavuşoğlu, 16 Haziran'da Çin Devlet Başkan Yardımcısı Wang Qishan tarafından kabul edildi. Dış görüşmelere nadiren katılan Wang Qishan gibi etkili bir ismin Çavuşoğlu ile görüşmesi dikkat çekiciydi.

Çavuşoğlu Ağustos ayında Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile telefon görüşmesi yaptı. Wang Yi bu görüşmede, Türkiye'nin ulusal güvenliğini ve istikrarını korumak için sarf ettiği çabaları desteklediklerini söyledi. Eylül ayında New York'taki BM toplantıları sırasında iki ülkenin dışişleri bakanları bir araya geldi. Bu görüşme öncesince Çavuşoğlu'nun 'Dostum' diyerek Wang Yi'ye sarılması kameralara yansıdı.

Karşılıklı açıklamalarda destek ifadeleri

2018'in yaz ayları Türkiye için ekonomik açıdan sıkıntılı bir dönemdi. Bu dönemde Çin dışişlerinden yapılan açıklamada, Türkiye'nin geçici ekonomik zorlukların üstesinden gelecek kapasitede olduğu belirtildi.

İkili ilişkiler değerlendirilirken, belli konulardaki destek açıklamaları kadar, bazı konularda herhangi bir açıklama yapılmaması da diplomatik açıdan anlam taşır... Türkiye'nin Ocak ayında başlattığı Zeytin Dalı Harekatı, BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi olan Çin'den resmi bir tepki çekmedi. 24 Ocak günü resmi haber ajansı Xinhua'da çıkan haberde, Erdoğan'ın "Tüm teröristler etkisiz hale getirilinceye ve 3,5 milyon mülteci evlerine dönünceye kadar operasyonlar sürecek" ifadesine ve Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın'ın "Operasyon herhangi bir etnik grubu hedef almamaktadır" açıklamasına yer verildi.

Lira krizi sırasında tüm dünyada olduğu gibi Çin medyasında Türkiye en sıcak konu başlıklarından biriydi. Türkiye'deki ekonomik krizin, Çin'i ne kadar bağlayacağına dair değerlendirmeler çıkıyordu. Global Times, 15 Ağustos tarihli bir makalede, ekonomik olarak "Çin'in yeni Türkiye olacağını öngörmenin saçma" olduğunu savunuyordu.

Uluslararası ithalat fuarı

Çin'in 2018 yılında en çok önem verdiği etkinliklerden biri, ilki düzenlenen Uluslararası İthalat Fuarı oldu. Fuara Türkiye Ticaret Bakan Yardımcısı Gonca Batur ve beraberindeki heyet katıldı. 43 Türk firması fuarda yer aldı. Batur bu ziyaret sırasında Çin'in en büyük 36 şirketinin CEO'ları ile bir araya geldi. Çin'in en büyük elektronik eşya zinciri Suning ile TİM arasında 500 milyon avroluk alım taahhüdü içeren iyi niyet anlaşması imzalandı.

Adli konularda işbirliği

Adalet bakanı Abdülhamit Gül Kasım ayında Çin ziyareti gerçekleştirdi, muhataplarıyla görüştü. İki ülke arasında adli alanda işbirliği konuları gündeme geldi.

Turizm yılı konserle sona erdi

Türkiye Turizm Yılı, Devlet Opera ve Balesi'nin 29 Kasım'da Pekin'de verdiği konserle sona erdi. İki ülkenin kültür ve turizm bakanları konseri izledi. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy Pekin'de bulunduğu süre zarfında Çinli mevkidaşı Luo Shugang'la bir araya geldi. Ersoy ziyareti sırasında medyaya yansıyan açıklamalarında, Türkiye'nin Çin vatandaşlarına 3 dakikada 3 aylık vize verdiğini hatırlatarak, Çin'den çok kısa bir sürede Türkiye'ye gelen turist sayısının milyon seviyesine ulaşmasını öngördüklerini ve bu çerçevede turistik beldelerde Çinli turistlere yönelik yemek, iletişim ve güvenlik noktasında gerekli iyileştirilmelerin yapıldığını ve yapılacağını belirtti.

Aralık ayı yoğun geçti

Çin-Türkiye ilişkilerinde 2018 yılının Aralık ayı oldukça hareketliydi. Bu yoğun gündem, 1 Aralık günü Arjantin'de G20 zirvesi sırasında iki ülke liderlerinin bir araya gelmesiyle başladı.

TBMM Başkanı Binali Yıldırım ziyareti

Ardından TBMM Başkanı Binali Yıldırım'ın Çin ziyareti gerçekleşti. Yıldırım Çin'deki temasları kapsamında Çin Başbakanı Li Keqiang, Çin Ulusal Halk Meclisi Daimi Komitesi Başkanı Li Zhanshu ile görüşmeler yaptı.

İktidar partileri arasında istişare

Ak Parti Dış İlişkilerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Cevdet Yılmaz Pekin'e gelerek parti ve hükümet yetkilileriyle bir araya geldi. Yılmaz temasları kapsamında, Çin'de dış politikanın en yetkili isimlerinden biri olan ÇKP Merkez Komitesi Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı Yang Jiechi ile görüştü. ÇKP Uluslararası İşbirliği Başkanı Song Tao da Yılmaz'la bir görüşme gerçekleştirdi. Ekim ayında Ak Parti gençlik kolları heyeti de ÇKP'nin davetlisi olarak Çin ziyareti gerçekleştirdi.

Uçak seferleri artıyor, mesafe azalıyor

China Southern Airlines 20 Aralık itibariyle Pekin-İstanbul uçuşlarına başladı. Onur Air ve Sichuan Havayolları da 2019 yılında iki ülke arasında seferlere hazırlanıyor.

Bugünün Türkiye'si paneli

Yine Aralık ayında Türkiye Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından Çin'in önde gelen düşünce kuruluşlarından Çin Çağdaş Uluslararası İlişkiler Enstitüsü ile birlikte Pekin'de düzenlenen panel, iki ülkeden uzmanları buluşturdu. Türk heyeti, Bugünün Türkiye'si adlı paneller dizisi kapsamında, Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Fecir Alptekin öncülüğünde Pekin ve Şanghay'da temaslarda bulundu.

Panelin katılımcılarından Hasan Basri Yalçın, Sabah gazetesindeki köşesinde 29 Aralık 2018 tarihli yazısında Çin izlenimlerini yazdı. "Çin'in dünya siyasetine ilgisi arttıkça Türkiye gibi aktörleri daha fazla keşfeder hale geliyor. Tüm görüşmelerde bu arayış dikkat çekiyor" diyen Yalçın, aynı makalede "Çin uluslararası siyasetin içine daldıkça Türkiye gibi bağımsız hareket edebilen aktörlere daha fazla ilgi duyacak. Bunun üç günde olup bitmesini beklemiyoruz. Ancak artık küreselleşen iki aktör birbirini daha yakından tanıyacak diyebiliriz" ifadelerini kullandı.

Yeni yıl mesajı, 'Değerli dostum' diplomasisi

Erdoğan'ın Xi'ye gönderdiği yeni yıl mesajı, devlet liderlerinin birbirlerine gönderdikleri basmakalıp mesajların ötesinde kullanılan samimi ifadelerle dikkat çekti. Erdoğan, 'Değerli Dostum' diyerek başladığı mesajında, iki ülke arasındaki ilişkilerin her alanda giderek güçlenmekte olduğunu memnuniyetle gözlemlediğini söyledi ve Xi Jinping'i Türkiye'ye davet etti.

Kendi kaynaklarımız üzerinden tanımak...

İki ülkenin birbirini üçüncü kaynaklar üzerinden tanımaya mahkum edilmesi, Türk-Çin ilişkilerinin temel handikaplarından biri olagelmiştir. 2018 yılında medya ve yayıncılık alanında, karşılıklı anlayışı pekiştirecek gelişmeler oldu.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın'ın Ben, Öteki ve Ötesi adlı kitabı Çinceye çevrildi. Yalçın Akdoğan'ın Siyasi Liderlik ve Erdoğan kitabının çevirisi tamamlandı, 2019'da basılması bekleniyor.

Örgüt yapısı ve seçim başarılarıyla Ak Parti, Çin'de Parti, bürokrasi ve akademi çevresinde merak konusu olagelmiştir. Bu merak neticesinde genç Çinli araştırmacı Zhu Chuanzong imzasını taşıyan 'Türkiye: Ak Parti Araştırmaları' adlı kitap Kasım ayında raflarda yerini aldı.

Yılmaz Özdil'in Mustafa Kemal kitabının Çince baskısı için de yayınevleri arasında anlaşma sağlandı. Kitabın Çinli okurlarla buluşması için Kırmızı Kedi Yayınevi ile Yilin Yayınevi arasında sözleşme imzalandı. Kırmızı Kedi Yayınevi'nin yöneticisi Haluk Hepkon, o dönemde medyaya yansıyan açıklamasında "Çin gibi önemli bir ülkede, Türkiye Cumhuriyeti'ni kurmuş, Türk devriminin önderi olan Mustafa Kemal'in tanınmasına çok büyük önem veriyoruz" sözlerini kullandı.

THY'nin Skylife dergisinin Çince versiyonu da 2018 yılı içerisinde yayımlanmaya başlandı.

Çin'de oynamak Türk takımlarına yaradı!

VakıfBank, Aralık ayında Çin'in Shaoxing kentinde düzenlenen FIVB Kadınlar Dünya Kulüpler Voleybol Şampiyonası finalinde Brezilya'nın Minas takımını 3-0 yenerek şampiyon oldu. VakıfBank'ın Çinli oyuncusu Zhu Ting müthiş performansıyla göz doldurdu.

A Milli Kadın Voleybol takımı da Temmuz ayında Çin'in Nanjing kentinde düzenlenen FIVB Voleybol Milletler Liginde dünya ikincisi olarak gümüş madalya kazandı.

En uzun yıl...

2018 yılının Türkiye-Çin ilişkileri tarihindeki en hareketli dönemlerden biri olduğunu söylemek herhalde abartılı olmaz. Büyükelçi Emin Önen'in enerjik tarzı kuşkusuz bunda etkili oldu. Çin medyasının önemli mecralarına çeşitli röportajlar verildi, Türkiye'yle ilgili haberler yayınlandı. CCTV 4'te yayınlanan Türkiye hakkındaki 10 bölümlük 'Solum Avrupa, Sağım Asya' (左手歐洲 右手亞洲) programı büyük ilgi gördü. Çin-Türkiye diplomatik ilişkilerinin başlamasının 47. yıldönümünde Büyükelçi Emin Önen'in kaleme aldığı makale Ağustos ayında China Daily gazetesinde yayımlandı. Yunus Emre Enstitüsü'nün açılması hususunda temaslar sürdü, yer seçeneklerine dair Çin makamlarıyla istişarelerde bulunuldu. Çin'in en prestijli üniversitesi Peking Üniversitesi'ni ziyaret eden Büyükelçi Önen, iki ülke arasında akademik işbirliği imkanlarını ele aldı. 'Seni romantik Türkiye'ye götürmek istiyorum' şarkısıyla popüler olan Çinli şarkıcı Xiao Zhang, Türkiye'nin fahri turizm elçisi ilan edildi. Yönetmen Semih Kaplanoğlu, 21. Şanghay Uluslararası Film Festivali'ne (16-25 Haziran) jüri üyesi olarak katıldı. Kedi filminin Nisan ayında Pekin'de yapılan galası Çinli seyircinin ilgisini çekti.

Yıl içerisinde Türkiye'den pek çok kamu kurumu ve sivil toplum örgütü çeşitli vesilelerle Çin ziyaretleri gerçekleştirdi. TÜBİTAK, Yunus Emre Enstitüsü, Hakimler ve Savcılar Kurulu, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası, AFAD, Başbakanlık Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, Çin'le işbirliğinde öne çıkan kurumlar oldu.

Diğer yandan Türkiye'de Çin'e dair farkındalığın artması için Çinli yazarlar, gazeteciler, internet fenomenleri Türkiye'de ağırlandı. Çinli blog yazarı Xia Nai 'İstanbul'da Bir Yıl' isimli bir kitap yazdı. Mart ayında Pekin'de Göbeklitepe semineri gerçekleşti, Kasım ayında Çinli gazeteciler Göbeklitepe'yi ziyaret etti. 2019'un Göbeklitepe yılı ilan edilmesiyle, insanlığın ilk tapınağı olarak lanse edilen bu mekan, Türkiye'nin Çin'deki tanıtım faaliyetlerinin önemli unsurlarından biri olmaya devam edecektir.

Öne çıkan figürler

2018 yılında Türk-Çin ilişkilerine baktığımda, yaptıkları işlerle öne çıkan birkaç ismi ayrıca anmak gerek...

Zhu Ting

Bazen tek bir sporcu, tek bir sanatçı, uzak coğrafyalardaki halklar arasında dostluk bağları kurabiliyor. Çinli Zhu Ting geçen sene bunun en güzel örneklerinden biriydi. Shaoxing'deki final maçında Çinli seyircilerin desteğini VakıfBank'a çeken Zhu Ting, iki halk arasında gönül bağları gelişmesine muazzam bir katkıda bulundu.

Xiao Zhang

Bugün Çin'de Türkiye dendiğinde herkes bir şarkıdan bahsediyor: 'Seni romantik Türkiye'ye götürmek istiyorum!' Çinli şarkıcı Xiao Zhang'ın bu şarkısı, Çin halkına 'romantik Türkiye' imajı verilmesinde yeri doldurulamaz ve paha biçilemez bir katkıda bulundu.

Arama motoruna Türkiye yazınca...

Çin'in en büyük arama motoru Baidu'da birkaç yıl önce Türkiye yazınca, Rus uçağının düşürülmesi, bomba, saldırı, Türkiye güvenli mi gibi aramalar gelirdi... 2018 yılının Mart ayında Baidu'da Türkiye yazdığımda, arama motorunun peşi sıra önerdiği en çok aranan girişler dikkatimi çekmişti, hemen ekran görüntüsü aldım: Büyükelçinin yeni yıl dileği, seyahat, vize, havayolu, bireysel seyahat planı... Çin'de Türkiye algısını özetleyen bir detay bu. Umalım 2019'da ve sonrasında, Türkiye deyince peşi sıra güzellikler gelsin...