Tibet tıbbının temel durumu

    Tibet tıbbı, geleneksel Çin tıbbınının kapsamında önemli bir unsur olarak, başta Tibet olmak üzere, uzun vadeli tıbbi uygulamalarla geliştirilen geleneksel bir tıp sistemi oldu. Tibet tıbbı, Tibetlilerin toplu halde yaşadıkları, Tibet, Qinghai, Sichuan ve Gansu gibi eyaletler ve bölgelerde yaygınlaşmaktadır. Bunun yanı sıra, Güney Asya’da bulunan Hindistan ve Nepal gibi ülkelerde de Tibet tıbbı oldukça yaygınlaşmıştır.

    Menşei Qinghai-Tibet Yaylası olan Tibet tıbbı belirgin ulusal, toplumsal nitelikleri ve doğal ortamın özelliklerini taşır. Qinghai-Tibet Yaylası deniz seviyesinden çok yüksek, iklimi çok soğuk olduğundan, ulaşım koşulları da çok elverişsizdir. Bunun için Tibet tıbbının özgünlüğü çoktandır korunmaktadır. Örneğin, Qinghai-Tibet Yaylası’ndaki hayvan ve bitki cinsleri çok azdır. Dolayısıyla, Tibet tıbbında kullanılan ilaç maddelerinin çoğunluğunu oksijeni az olan yüksek dağlarda yetişen bitki ve yaşayan hayvanlar oluşturur.

    Tibet’te Budizm düşüncesi, toplumun çeşitli alanlarına yayıldığı için, Budizm etkili bir ruhsal güç oldu. Dolayısıyla, Tibet tıbbı, başlangıcında yoğun Tibet Budizmi renklerini taşıdı.

Üç faktör teorisi

    Tibet tıbbı, insan vücudunda üç faktörün, yedi temel maddenin ve üç dışkının mevcut olduğunu belirledi. Üç faktör; “Long”, “Chiba” ve “Peigen”dir. Yedi temel madde; gıda, kan, kas, yağ, kemik, kemik iliği ve ruhtur. Üç çeşit dışkı; idrar, gaita ve terdir. Üç faktör, yedi temel madde ve üç çeşit dışkının hareketini ve değişikliğini kontrol eder. Normal fizyolojik şartlarda, söz konusu üç büyük faktör, birbirlerine dayanarak birbirlerini kontrol ederek aralarındaki eşgüdümü ve dengeyi korur. Ancak aralarından bir veya birkaç faktör, bazı nedenlerle aşırı güçlü veya zayıf bir duruma gelirse, “Long”, “Chiba” ve “Peigen” hastalıkları oluşacaktır. O zaman da tedaviyle söz konusu üç büyük faktörün düzenlenerek, yeniden eşgüdümlü bir duruma dönmesi sağlanmalıdır.

     “Long”, insan vücudunun fizyolojik hareketini sağlayan güç olarak, Han tıbbında anlatılan rüzgâr ve nefes kavramına benziyor. Ancak kavram olarak, Han tıbbındaki rüzgâr ve nefesten daha geniş kapsamı vardır. “Chiba”, Han tıbbındaki “ateş” anlamındadır. Önemli işlevi, enerji sağlamak, vücudun sıcaklığını korumak, midenin işleyişini güçlendirmek, solunum, yaşama bağlamak ve zihinsel faaliyetlerdir. “Peigen” kavramı, Han tıbbındaki tükürük ve suya karşılık gelir, ancak Tibet tıbbındaki kapsamı daha geniştir. Bu, insan vücudundaki sıvı maddeleri kapsar. Bu sıvı maddeler ve vücudun işleyişi arasında sıkı ilişkiler mevcuttur.

    Tibet tıbbına göre “Long” “Chiba” ve “Peigen” arasındaki denge ve eşgüdümün bozulması durumunda, vücut içindeki öz nefes zarar görecektir. Dolayısıyla insan hastalığa yakalanacaktır. Tedavinin amacı ise, sözkonusu üç büyük faktörü dengelemek yoluyla, onları yeniden eşgüdümlü duruma dönüştürmektir.

İnsan vücudunun anatomisi ve fizyolojisi

    Halkın örf ve adetleri nedeniyle Tibet tıbbında insan anatomisi ve fizyolojisi derin bir şekilde anlaşıldı. Tibet tıbbında insan vücudu içinde beş dolu iç organ ve altı boş iç organ bulunduğu kabul edilir. Beş dolu iç organ; kalp, karaciğer, dalak, akciğer ve böbrektir. Altı boş iç organ ise, kalın bağırsak, ince bağırsak, mide, safra kesesi, sidik torbası ve “samuxiu”dur. (samuxiu, iç organları barındıran ve çalışmalarını düzenleyen üç vücut boşluğu).

    Eski Tibet tıbbı çeşitli organların fizyolojik işlevlerini, çeşitli biçimlerle tarif etmiştir. Örneğin, Kalp kral gibi insan göğsünün ortasında oturuyor. Akciğer prensler ve bakanlar gibi kralın iki yanında oturuyor. Karaciğer ve dalak kralın eşleri gibi onun altında oturuyorlar. Ama, aralarındaki ilişkiler çok yoğun. Böbrek ise, bir evin çatısı gibidir, olmaması durumunda vücut bir bina olamayacaktır.

   Eski Tibet tıbbı, insan vücuduna, oldukça bilimsel bir açıdan bakmıştır.

Tibet tıbbına özgü tedavi yöntemleri

İlâç tedavisi

   İlâçla tedavide, Tibet tıbbında ilaç rehberinin kullanılması savunulmaktadır. Çünkü ilaç rehberi, ilacı hastalığın bulunduğu yere taşıyabilir. Örneğin, beyaz toz şekerden yapılan ilaç rehberi, bulaşıcı bir hastalığın varlığına ya da metobolizmanın bozuk işleyişine işaret eden, ateşli etkenlerin neden olduğu hastalıkları; kırmızı toz şekerden yapılan ilaç rehberi, iç organların çalışmasında kronik bozulma olduğunu gösteren, soğuk etkenlerin neden olduğu hastalıkları tedavi eder.

   İlâç rehberinden başka, ilacın kullanım yönetimine ilişkin talimatlar vardır. Örneğin; bazı haplar yutulurken su içilmelidir. İç organların çalışmasında kronik bozukluğa yol açan soğuk etkenlerin neden olduğu belirtiler için, sıcak su içilmelidir. Bulaşıcı bir hastalığın varlığına ya da metabolizmanın bozulduğuna işaret eden, ateşli etkenlerin neden olduğu belirtiler için ise soğuk su içilmelidir. Karışık hastalıklar için ılık su içilmelidir.

Akupunktur yöntemleri

   Tibet tıbbında, akupunktur tedavisinde kullanılan önemli madde moksa yaprağıdır. Şimdi moksa tedavisi, genellikle soğuğun neden olduğu hastalıklar için kullanılıyor. Özellikle mide üşütmeleri, hazımsızlık, şişkinlik, ödem, baş ve kollarda çıkan uyuz gibi deri hastalıkları, zayıf ateşli hastalıklar, sinir hastalığı, unutkanlık ve bulaşıcı bir hastalığın varlığına ya da metobolizmanın bozulduğuna işaret eden, ateşli etkenlerin neden olduğu belirtilerden kaynaklanan rahatsızlıkların giderilmesinde kullanılıyor. Tibet tıbbında hastalıkların tedavisinde belirgin akupunktur noktaları dikkate alınıyor.

Kusturucu önlem

    Kusturucu önlem, ilaç ile hastayı kusturmak yoluyla tedaviyi amaçlayan bir yöntemdir. Bu yolla tedavi edilen hastalıklar, hazımsızlık, mide hastalıkları, zehirlenme, parazitler ve balgamdır. Zayıflar, yaşlılar, gebeler ve çocuklar için kusturucu önlem kullanılmaz.

İlâç sürme yöntemi

   İlâç sürme yöntemi, Tibet tıbbında özel bir tedavi yöntemidir. Çünkü cilte ilaç sürmek yoluyla hastalığın tedavi edilemesi kolay bir yöntem olduğu için halk arasında geniş bir şekilde yaygınlaşmıştır. Tibet tıbbında, cilde ilaç sürmek yoluyla vücudun beslenmesi görüşü savunulur. Örneğin; cilde ilaç sürmek yoluyla cildin kuruluğu, kan eksikliği, sertliği, yorgunluk ve uykusuzluk gibi hastalıklar tedavi edilir. Genellikle sürülen ilaç yağ içerir. Bazıları ise, krem şeklindedir.

İlâç banyosu yöntemi

   Tibet tıbbında ilaç banyosu yöntemi özgün bir doğal tedavi yöntemidir. Sık kullanılan ilaçlı ılık çeşmelerde kükürt, alüminyum oksidi ve kireçtaşı gibi beş mineral kapsanıyor.

   Banyo ve sürme yöntemleri değişik özelliklere sahiptir. Banyo tedavi yöntemlerinde sözkonusu beş çeşit doğal ılık su banyosu, değişik hastalıkları tedavi eder. Bu hastalıklara kas ve kemik yarası, ateşli etkenlerin neden olduğu belirtiler ve uzun süre içinde iyileşemeyen hastalıklar dahildir. İlaç sürme yöntemi ise, orana göre birbiriyle karıştırılmış veya birlikte pirişirilmiş ilaçların içine konulduğu bir torbayı hastalığa yakalanan kısma sarmak veya yerleştirmek yoluyla da uygulanır.