İmparator Qin Shihuang’ın mezarı, Sha’anxi eyaletine bağlı Lintong ilçesinin beş kilometre doğusundaki Yanzhai nahiyesinde yer alıyor. Güneyde Lishan Dağı’nın yamacına yaslanan, kuzeyde de Weishui Nehri’ne bakan mezar, havadan bakıldığında kocaman bir piramidi andırıyor.

　　İmparator Qin Shihuang’ın mezarının düzenlemesi ve yapısı, Qin hanedanının başkenti Xianyang’ınkine tamamen uygundur. Çok yüksek olan mezarın yeraltındaki kısmı, Xianyang’daki imparatorluk sarayını andıran bir yeraltı sarayıdır. Mezarın iç ve dış bölümleri, Xianyang’daki sarayı ve dışındaki kenti temsil ediyor. Yan yapılarıyla birlikte toplam 66.25 kilometrekarelik alanı kapsayan mezar, bugünkü Xi’an şehrinden bir kat daha büyüktür.

    İmparator Qin Shihuang, 13 yaşında tahta geçtiği günden itibaren Lishan Dağı’nın eteğinde mezar inşa ettirmeye başladı, Çin’i birleştirdikten sonra da ülkenin her yerinden 100 binden fazla insanı mezar şantiyesinde çalıştırdı. Mezarın inşaatı, Qin Shihuang 50 yaşında ölünceye kadar toplam 37 yıl sürdü. Tarih kayıtlarına göre mezar, yeraltı sularının altında yer alıyor. Eritilmiş bakırla sağlamlaştırılan mezarın yeraltı sarayı kısmında çok sayıda bina ve kabul salonları inşa edildi, içlerine sayısız değerli eşya ve mücevher konuldu. Soygunları önlemek için mezarın birçok noktasında ok fırlatan mekanizmalar tesis edildi. Yeraltı sarayının tavanına gökyüzü ve yıldızları simgeleyen değerli taş ve inciler yerleştirildi. Yeraltı sarayının tabanında da Çin’in haritasını simgeleyen düzenlemeler yapıldı. Tabanda açılan kanal ve çukurlara mekanik yöntemlerle cıva doldurularak ırmaklar ve deniz canlandırıldı, üzerlerine altından yapılan yabani tavuk heykelcikleri bırakıldı. Yeraltı sarayına balina yağıyla yapılan “sönmez lambalar” da yerleştirildi. Mezarın etrafında ise pişmiş topraktan yapılan büyük bir “heykel ordusu” konuşlandırıldı. Mezarın tasarımı, Çin’in ilk imparatoru olan Qin Shihuang’ın sonsuz yetkileri ve otoritesini yansıtıyor.

     Qin Shihuang, M.Ö 210 yılında Shaqiu bölgesinin Pingtai köyünde (bugünkü Hebei eyaletine bağlı Pingxiang bölgesi) öldü. Ölümünden iki ay sonra cesedi, Xianyang’a getirilerek büyük törenle mezara yerleştirildi. Qin Shihuang’ın sarayında hizmet veren bütün kadınlar ve mezarın inşasına katılan bütün zanaatkar ve köylüler, Qin hanedanının ikinci imparatoru Hu Hai’nin emriyle Qin Shihuang’ın cesediyle birlikte mezara canlı olarak gömüldü.

    Han hanedanı dönemindeki tarihçi Ban Gu tarafından yazılan “Han Shu” (Han Hanedanı Tarihi) ve Kuzey Wei hanedanı dönemindeki tarihçi Li Daoyuan tarafından yazılan “Shuijing Zhu” (Akarsularla İlgili Dipnotlar) adlı tarih kitaplarında, İmparator Qin Shihuang’ın mezarının M.Ö 206 yılında Qin hanedanını yok eden Xiang Yu tarafından yıkıldığı anlatılıyor. “Shuijing Zhu”ya göre Xiang Yu, Xianyang kentini ele geçirdikten sonra mezardan çıkarılan eşyaları taşımak için 300 bin kişiyi 30 gün çalıştırmış, ancak bu hazineyi tümüyle taşıyamamıştı. Mezardaki bronz tabutu, daha sonra hırsızlar tarafından çalınmıştı. Daha sonra ise mezar, kaybolan koyunlarını aramak için elindeki meşaleyle içeri giren bir çobanın hatası yüzünden çıkan yangında tamamen yok olmuştu. Kitapta, yangının 90 günden fazla sürdüğü de yazılıyor. Kitaptaki bu görüş, yaygın olarak kabul görüyor.

    Ancak bazı insanlar bu görüşe şüpheyle bakıyorlar. Çünkü Qin Shihuang’ın ölümünden yaklaşık 100 yıl sonra yaşayan Sima Qian tarafından yazılan “Tarih Kayıtları” adlı kitapta, Qin Shihuang’a ayrılan özel bir bölüm yer almasına rağmen mezarın yıkılışından hiç söz edilmiyor. Qin Shihuang’ın ölümünden 600 yıl sonra yaşayan Li Daoyuan’ın mezarın yıkılışını ayrıntılı şekilde anlatması, ister istermez şüphe uyandırıyor.

    Aradan binlerce yıl geçtikten sonra Çinli arkeologlar, 1949 yılından sonra İmparator Qin Shihuang’ın mezarına yönelik keşif araştırmalarına başladılar. Mezarın bir parçası olarak anlaşılan Yeraltı Heykel Ordusu’nun (Terra Cotta) 1970’li yıllarda keşfedilmesinden sonra mezara yönelik arkeolojik çalışmalar da yoğunluk kazandı. Arkeologlar, mezarın yeraltı sarayının çevresinde 200’dan fazla sondaj yaptı, ancak soyguncular tarafından açıldığı düşünülen, biri mezarın kuzeydoğusunda, diğeri batısında yalnızca iki delik tespit ettiler. Çapı 90 santim, derinliği 9 metre olan bu iki delik, mezarın merkezinden 250 metre uzaklıkta son buldu. Toprak altında gömülen bu iki delik yer üstünden hiç görülmüyor.

    Mezar üzerindeki topraklara hiç dokunulmaması, yeraltı sarayının duvarlarında kırık izlerine hiç rastlanılmaması ve yeraltı sarayındaki cıvaların düzenli dağılımı gibi kanıtlar, yeraltı sarayının hiç zarar görmediğini, dolayısıyla Ban Gu ve Li Daoyuan’un kitaplarında mezarın yıkılışı konusunda aktardıkları bilgilerin asılsız olduğunu gösteriyor. Arkeologlar, Xiang Yu’nun büyük olasılıkla yalnızca mezarın yan yapılarını tahrip ettiğini düşünüyorlar. Bu tahminlerin doğrulanması durumunda, İmparator Qin Shihuang’ın mezarının dünyada eşi görülmeyen bir yeraltı sarayı olduğu anlaşılacaktır.